UBS жариялаған жаңа Global Wealth Report 2025 деректеріне сәйкес, 2024 жылы әлем байи түсті, бірақ бұл байлық біркелкі бөлінген жоқ. Жаһандық өсім аясында Орталық Азиядан тек Қазақстан ғана зерттеуге енгізілген. Ал оның нәтижелері бір жағынан таңданыс тудырса, екінші жағынан алаңдаушылық тудырады.
Қазақстан – теңсіздігі күрт артқан елдердің қатарында
UBS есебіне сәйкес, Казахстандағы Джини коэффициенті (табыстық теңсіздіктің деңгейін көрсететін көрсеткіш) соңғы 5 жылда әлем бойынша ең жылдам өскен елдердің бірі болды. Бұл көрсеткіш бойынша Қазақстан Қытай, Үндістан және Жапониямен бір қатарға қойылған – бұл елдерде де байлық арасындағы алшақтық өте үлкен.
Бұл дегеніміз – бай қазақстандықтар одан сайын байып, ал халықтың көп бөлігі өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсарта алмай отыр деген сөз.
Қазақстанда қанша миллионер бар?
UBS пен Credit Suisse 2023 жылы жариялаған бірлескен есепке сәйкес:
Қазақстанда 57 965 долларлық миллионер бар.
Олардың ішінде:
48 адамда – 500 миллион доллардан жоғары байлық бар;
189 адамда – 100–500 млн;
297 адамда – 50–100 млн;
2 605 адамда – 10–50 млн;
4 115 адамда – 5–10 млн;
50 711 адамда – 1–5 млн доллар аралығында.
Бұл деректер Global Wealth Databook 2023 мәліметтер базасынан алынған, ол UBS-тің жыл сайынғы есебінің негізгі қосымшасы.
Қазақстан жаһандық байлық картасында қай орында?
Шығыс Еуропа елдері (оның ішінде Қазақстан да бар) бойынша бір ересекке шаққандағы орташа байлық – $48 638. Бұл көрсеткіш Солтүстік Америкадан 12 есе төмен.
Қазақстанда EMILLI деп аталатын санатқа жататындар – яғни $1–5 млн капиталы бар күнделікті миллионерлер – көп елдердің қатарына да кірмейді.
Бұл жағдай неге қалыптасты?
UBS сарапшылары байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықтың өсуіне мынадай себептерді келтіреді:
- Инвестициялық құралдарға қолжетімділіктің шектеулі болуы;
- Қаржылық активтерге емес, жылжымайтын мүлікке басымдық беру;
- Қаржылық сауаттылықтың төмен деңгейі;
- Орта тапты қолдайтын салықтық саясат пен әлеуметтік теңгерімнің болмауы.
Болжам: жаһандық байлық үлесі бойынша тоқырау
2017 жылдан бері даму үстіндегі елдердің (оның ішінде Қазақстан да бар) жаһандық байлықтағы үлесі 30%-дан аспай келеді және өсу байқалмайды. UBS-тің 2025–2029 жылдарға берген болжамы бойынша да бұл құрылымда елеулі өзгеріс болмайды.
Қазақстан — миллионерлер елі, бірақ теңсіздік тереңдей түсуде
Әлемде байлық артқан тұста, Қазақстан — Орталық Азиядан UBS рейтингіне енген жалғыз ел. Алайда бұл рейтингте елдің екі қыры көрсетілген:
- Он мыңдаған миллионері бар мемлекет
- Және бай мен кедей арасындағы алшақтық ең тез өсіп жатқан елдердің бірі
Егер салық саласы, инвестицияға қолжетімділік және әлеуметтік қорғау салаларында реформалар жүргізілмесе, Қазақстан ішкі әлеуметтік поляризацияны күшейтіп, әлемдік байлық жарысында сырттай бақылаушы күйінде қалу қаупі бар.