Мемлекет басшыларының сөз сөйлеулерінен бөлек, БҰҰ Бас Ассамблеясының күн тәртібінде Палестина мемлекетін құру, Иранға қарсы санкциялар, БҰҰ реформасы, Украинадағы соғыс, гуманитарлық дағдарыстар және климат мәселелері бар, деп хабарлайды Arasha.kz.
Әлем көшбасшылары сейсенбі күні ашылып, 27 қыркүйекте аяқталатын БҰҰ Бас Ассамблеясының 80-сессиясына қатысу үшін Нью-Йоркке жиналды.
Жиында 193 мүше елдің, сондай-ақ бақылаушы мәртебесіне ие елдер мен Палестинаның өкілдері сөз сөйлейді.
АҚШ Мемлекеттік департаменті палестиналық ресми тұлғаларға, оның ішінде президент Махмуд Аббасқа виза беруден бас тартқандықтан, Палестина өкілдері жиынға бейнебайланыс арқылы қатысады.
Күн тәртібінде Украинадағы соғыс та бар. Ресейдің Украинаға жасаған ауқымды басқыншылығының төрт жылдығына таяп қалған тұста Украина президенті Владимир Зеленский сәрсенбі күні сөз сөйлейді.
Ресей президенті Владимир Путиннің орнына келген сыртқы істер министрі Сергей Лавров сенбі күні мінберге шығуы тиіс.
Биыл Ассамблеяда Иранға жаңа санкциялар салу, климат және тұрақты даму мақсаттары, басқа да гуманитарлық дағдарыстар және БҰҰ-ның операциялық әлеуетін реформалау – наурыз айында жарияланған UN80 бастамасы талқыланбақ.
Палестина мемлекетін мойындау
Биыл Бас Ассамблеядағы басты тақырыптардың бірі – Палестина мемлекеті. Бұл мәселе халықаралық қауымдастықтың Израильге Газа соғысына байланысты қысым жасауымен, ондағы ауыр гуманитарлық жағдаймен және Израиль үкіметінің Батыс жағалаудағы қоныстарды кеңейту жоспарларымен байланысты.
Көптеген елдер, соның ішінде Франция, Бельгия және Мальта дүйсенбі күні өтетін сессияда Палестинаны ресми түрде мойындайтынын мәлімдеді. Бұл – «екі мемлекет шешіміне үмітті қайта жаңғыртуға» бағытталған қадам.
Бұған дейін Ұлыбритания премьер-министрі Кир Стармер елінің Палестина мемлекетін мойындайтынын хабарлаған еді. Бұл бастаманы Австралия, Канада және Португалия қолдады.
Бұл әрекеттер Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяхудың қатаң сынына ұшырады. Ол да жұма күні Бас Ассамблеяда сөз сөйлейді.
Иранға қарсы санкциялар
Апта ішінде әлем көшбасшылары Иранға санкция енгізу мәселесін шешеді.
Бейсенбі күні Германия, Франция және Ұлыбритания бастаған ядролық келісімді сақтау жөніндегі дау-жанжалдарды реттеу процесіне берілген 30 күндік мерзім аяқталады.
«E3 тобы» Иранмен дипломатиялық келісімге жету үшін алты айлық уақыт ұсынды. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі жұма күні Иранға қатысты санкцияларды тұрақты түрде тоқтату туралы қарар жобасын қабылдамай, келісімге бару үшін бірнеше-ақ күн қалдырды.
Еуропалық елдер Ираннан уран қоры жөніндегі алаңдаушылықты сейілту үшін МАГАТЭ инспекторларын кіргізуді және АҚШ-пен диалогты қайта бастауды талап етті. Ал Тегеран ядролық қару алуға ұмтылмайтынын мәлімдеп отыр.
Израиль мен Иран арасындағы 12 күндік соғыс аяқталған соң дипломатиялық арна қайта ашылды. Маусымда Израиль әскерлері ирандық саясаткерлерді, әскери басшыларды, ядролық нысандар мен ғалымдарды нысанаға алған операция жүргізді. Бірнеше күннен кейін АҚШ үш негізгі ядролық нысанға дәл соққы жасады.
АҚШ президенті Дональд Трамп сол кезде жеті B-2 жасырын бомбалаушысы екіден «бункерлік бомба» тастап, нысандарды «жойғанын» мәлімдеді. Нетаньяху да соққы Иранның ядролық бағдарламасын бірнеше жылға кейін шегергенін айтты.
Алайда Тегеран бұл шабуылдардың әсерін азайтып көрсетті, ал Иранның жоғарғы көшбасшысы аятолла Әли Хаменеидің айтуынша, Трамптың тұжырымдары «өте асыра айтылған».
Париж келісімі
Сәрсенбі күні БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш Париж климат келісімінің қатысушыларын жинап, жаңартылған климаттық жоспарларын ұсынуды күтуде.
2015 жылы қабылданған келісім – жаһандық жылынуды өнеркәсіпке дейінгі деңгеймен салыстырғанда 2ºC-тан төмен, мүмкіндігінше 1,5ºC шегінде ұстау арқылы климат өзгерістерінің апатты салдарымен күресуге бағытталған халықаралық заңды құжат.
Әр мемлекеттің Ұлттық анықталған үлесі (ОНУВ) – көмірқышқыл газын азайту мен таза энергетика инфрақұрылымын дамытуға арналған ұлттық жоспарлар.
Париж келісімі бұл үлестердің әр бес жыл сайын жаңартылып, елдердің мүмкіндіктеріне сай биіктетілуін талап етеді.
БҰҰ реформасы
БҰҰ реформасы да талқыланатын тақырыптардың бірі. Ол «БҰҰ-80 бастамасы» (UN80) деп аталады.
Бұл бастама алғаш рет наурызда БҰҰ-ның күрт қысқарған қаржыландыруына жауап ретінде ұсынылды. Қаржы тапшылығы ұйымның терең дағдарысына әкелді.
2026 қаржылық жылға арналған тұрақты бюджет 500 миллион доллардан астам қысқармақ (426 миллион еуро). Бұл шамамен 15%-ға азайту деген сөз, ал персонал саны 2025 жылмен салыстырғанда 19%-ға қысқарады.
Мәселе мүше елдердің жарналарын уақытылы төлемеуімен және Трамптың саясатының бұл жағдайды одан сайын ушықтыруымен байланысты. Әдетте АҚШ ұйым бюджетінің шамамен 22%-ын өтейтін, бірақ деректерге сәйкес, Трамп Ақ үйге қайта оралғаннан бері бірде-бір төлем жасамаған.
БҰҰ Бас хатшысы Гутерриш қайта қаралған бюджет 3,24 млрд доллар (2,76 млрд еуро) болатынын, бастапқыда жоспарланған 3,7 млрд доллардың (3,15 млрд еуро) орнына қысқарғанын айтты.
Оның айтуынша, UN80 бастамасы БҰҰ-ны «икемдірек, интеграцияланған, тиімдірек етіп, қазіргі жаһандық сын-қатерлерге қысқарған қаржылық ресурстар жағдайында жауап беру қабілетін арттыруға» бағытталған.