Ақмола облысының әкімі Марат Ахметжанов өңірдегі инвестициялар мен құрылыс жетістіктері туралы есеп беріп жүргенімен, оған бағынышты құрылымдар миллиардтаған теңгені байланысы бар компаниялар арасында бөліп отыр. Ақмола облысының Құрылыс, сәулет және қала құрылысы басқармасының (басшысы міндетін атқарушы – Байқонышев Азамат Сабыржанұлы) сатып алуларын талдау нақты жүйені ашып көрсетті: қомақты бюджеттер шектеулі ғана мердігерлерге беріледі, ал бәсекелестік көбіне формалды сипатта өтеді.
Ахметжанов және құрылысқа бөлінген 4,5 млрд: тендерлер неге сәтсіздікпен аяқталады?
Соңғы айларда басқарма 4,5 млрд теңгеге 69 тендер өткізген. Алайда олардың үштен бірінен көбі (36%) өтпей қалған, нәтижесінде сатып алулар конкурссыз, бір көзден алу тәсілімен жүргізілген.
Негізгі көрсеткіштер:
- Барлық тендер саны: 69
- Жалпы сома: 4 508 030 293 ₸
- Өткен тендерлер: 44
- Өтпегені: 25
- Сәтті өткен рәсімдер үлесі: 63,77%
- Сәтсіз рәсімдер үлесі: 36,23%
Ең қымбат жобалар:
- Щучинск қаласындағы 300 орындық интернат — 1,73 млрд ₸
- Зерендідегі спорт мектебі — 1,79 млрд ₸
- Максимовка мен Торғай ауылдарындағы амбулаториялар — әрқайсысы 343–444 млн ₸
- Техникалық қадағалау қызметтері — бір келісімшартқа дейін 54 млн ₸
«ЕлҚұрылыс» және отбасылық мердігер
Амбулатория құрылыстарында «ЕлҚұрылыс» ЖШС-і бой көрсетті. Бұл компанияның басшысы — Біржан Құрманғожин. Ал оның туысы Асет Құрманғожин қазіргі уақытта Зеренді ауданының әкімі және бұған дейін облыстық экономика басқармасында қызмет еткен. Бұл жай ғана сәйкестік пе?
2021–2023 жылдары компания жылына ең көбі 60 млн теңге игерген. Ал 2024 жылдан бастап күрт өсіп, 3,2 млрд теңгенің келісімшарттарын алған. 2025 жылы — 1,7 млрд теңге, оның ішінде 865 млн теңге Құрылыс басқармасынан түскен.
Компания барлық қаржының 63,5%-ына конкурссыз, «бір көзден алу» арқылы қол жеткізген. Ал келісімшарттардың 99%-ы Ақмола облысы шегінде ғана. Бұл — жергілікті әкімшілік ресурстың айқын белгісі.
3,5 млрд теңгелік интернат және бұрынғы шенеуніктер
2025 жылы Щучинск қаласындағы 300 орындық интернат құрылысы бойынша тендерді «ДЕЛОФБК» ЖШС жеңіп алған. Алғашқы келісім — 1,73 млрд ₸, кейін бюджет 3,5 млрд ₸-ге дейін ұлғайтылған. Компания Ғабит Қаппасовпен байланысты, ол бұрын Көкшетау қаласы әкімдігінің құрылыс бөлімін басқарған және «Қазақстанның еңбек сіңірген құрылысшысы» атағын алған. Ірі тендерлер алдында ол директор орнын Нұрсұлтан Сәрсенбековке босатқан, бұл жай ғана формалдылық сияқты.
Бастысы — Ерлан Қаппасовпен ықтимал байланысы. Ол бұған дейін:
- Ақмола облысы Құрылыс басқармасын басқарған,
- Щучинск қаласының әкімі болған.
Қорытынды: бір Қаппасов қаржыны бөлген, екіншісі келісімшарттарды алған. Қазір бұның барлығы басқа директорлардың атына рәсімделгенімен, жүйе өзгерген жоқ.
«ДЕЛОФБК» компаниясының келісімшарттары 83% жағдайда кейін өзгертілген, ал тек 1,5%-ы ғана толық орындалған. Яғни, бюджет тұрақсыз, бақылау әлсіз.
«UK Строй»: депутат және Ахметжановтың мемлекеттік тапсырысы
«UK Stroy» ЖШС: депутат және Ахметжановтың мемлекеттік тапсырыстары
Зеренді ауылындағы спорт мектебінің құрылысына бастапқыда 1,8 млрд теңге бөлініп, кейін бюджеті 3,5 млрд ₸-ге дейін өскен жобаның мердігері — «UK Stroy» ЖШС. Бұл компания Манат Мусинге, облыстық мәслихат депутатына тиесілі.
Ол 2022 жылы депутат болып сайланғаннан кейін, компанияның мемлекеттік келісімшарттар көлемі бірнеше есе өскен:
- 2023 жылы — 2,58 млрд ₸
- 2024 жылы — 4,02 млрд ₸
- 2025 жылы — 12,88 млрд ₸, яғни компания тарихындағы барлық келісімшарттардың жартысына жуығы осы жылы алынған.
Барлық келісімшарттардың жалпы сомасы — шамамен 30 млрд ₸. Оның ішінде:
- 77,7% — конкурссыз, «бір көзден алу» арқылы алынған
- Тек 22% — ашық конкурс арқылы, яғни нақты бәсекелестік көп жағдайда болмаған
Компанияға ең көп тапсырыс берген мемлекеттік құрылымдар:
- Көкшетау қаласының Құрылыс бөлімі — 8,1 млрд ₸
- Степногорск қаласының ТКШ бөлімі — 4,6 млрд ₸
- Ақмола облысының Құрылыс басқармасы — 3,8 млрд ₸
Бұл үш құрылым компания табысының 70%-дан астамын қамтамасыз еткен. Әсіресе, Зерендідегі спорт мектебінің келісімшарты да осы облыстық Құрылыс басқармасы арқылы рәсімделген.
Келісімшарттардың 62%-дан астамы келісімге қол қойылғаннан кейін өзгертілген. Бұл екі түрлі жайтты көрсетеді:
- Жобалық-сметалық құжаттаманың сапасыз жасалуы (бұл — дабыл),
- Немесе жеңістен кейін жасырын түрде бағаны өсіру механизмі іске қосылған.
Сондай-ақ, шамамен 3 млрд ₸ қосымша келісімдер арқылы тіркелген, ал 10 млрд ₸-дан астам келісімшарттар әлі де күшінде, бұл бюджет шығындарының ашықтығына күмән тудырады.
Сұрақ туғызатын фактілер
- «UK Stroy» ЖШС 2021 жылға дейін бірде-бір тендер жеңіп алмаған.
- 2022 жылдан бастап, Манат Мусин мәслихат депутаты болған сәттен бастап, компанияның мемлекеттік тапсырыстары күрт өсе бастайды.
- 2025 жылы компания 13 млрд теңгеге жуық қаржы алады — бұл алдыңғы барлық жылдардан да көп.
- Мемлекеттік тапсырыстардың басым бөлігі бір ғана өңірден — бұл жергілікті әкімшілік ресурстың бар екенін көрсетеді.
- Барлық сатып алулардың 77%-дан астамы конкурссыз жасалған.
Бақылау қайда, Ахметжанов мырза?
Бұл схемалардың барлығы Ақмола облысы шегінде жүзеге асуда. Байланысы бар күмәнді компаниялар миллиардтаған теңгенің тапсырысын алады, бәсекелестіксіз тендерлерді ұтып, келісімшарттарға қайта-қайта өзгерістер енгізіп, тұрақты түрде жеңіп келеді.
Мұның барлығы:
- техникалық қадағалау жүйесінде ашықтық жоқ,
- бірдей тауарларға қайта сатып алулар,
- бір көзден алу тәсілі,
- шарттар өзгертілетін түсініксіз негіздер арқылы іске асады.
Ақмола облысына аудит қажет!
Облыс әкімі Марат Ахметжанов пен Құрылыс басқармасының басшысы м.а. Байқонышев Азамат Сабыржанович келесі сұрақтарға ашық әрі нақты жауап беруі тиіс:
- Неліктен мердігерлер бұрынғы шенеуніктер мен депутаттармен байланысты?
- Неліктен тендерлердің елеулі бөлігі өтпей қалады?
- Неліктен миллиардтар бәсекесіз, жабық үлестіріледі?
Егер тиісті органдар тарапынан жедел шаралар қолданылмаса, облыстағы мемлекеттік сатып алу жүйесі таңдаулылардың қалтасын толтыратын құралға айналады. Ал бұл миллиардтардың артында — мектептер, ауруханалар, интернаттар тұр. Олар халық үшін салынуда. Әлде көпшілік үшін емес пе?