Астанадағы жеке автотұрақтардың тағдыры қайта талқылануда. Мәжіліс депутаты Бақытжан Базарбек бұл тұрақтарды мемлекет меншігіне қайтаруды ұсынды. Оның пікірінше, жеке операторлар айтарлықтай жұмыс атқармай-ақ, тұрақтан түсетін миллиондаған теңгені қалтаға басып отыр. Бюджет тапшылығы ушыққан тұста, депутат мемлекетке қосымша кіріс көзі қажет екенін алға тартты. Бұл тек депутаттың ұсынысы ма, әлде елордадағы жүйелі проблеманың көрінісі ме? 

Парковка бизнесі: ашықтық жоқ па? 

Ресми деректерге сүйенсек, 2016 жылы Астанада «Парковочное пространство Астаны» ЖШС қаладағы ақылы автотұрақтарды басқару құқығына ие болған. Компания қалаға тұрақ орнын көбейтуді, ақылы тұрақтардан түскен табыстың белгілі бөлігін бюджетке аударуды уәде еткен. Алайда, жылдар өте бұл уәделердің қаншалықты орындалғаны туралы ашық есеп берілген жоқ. 

Қаржы министрлігінің дерегінше, елордадағы ақылы тұрақтардан бюджетке түсетін кіріс мөлшері өте мардымсыз. Экономист Мақсат Халық бұл жағдайды бизнес пен мемлекет арасындағы келісімдердің тиімсіздігімен байланыстырады. 

«Біріншіден, жеке компаниялардың қызметі ашық болуы керек. Олардың нақты қанша табыс тапқанын, оның қаншасы салық ретінде бюджетке түскенін халық білуі тиіс. Екіншіден, тұрақтардың орналасуы мен бағасына қатысты қоғамдық тыңдаулар өтуі қажет. Өкінішке қарай, Астанада бұл үдеріс жабық есік жағдайында шешілген сияқты. Сондықтан қоғамда наразылық бар,» – дейді сарапшы. 

Тұрғындардың дауысы: ақылы тұрақтар – ақтамаған жоба 

Елорда тұрғындарының көпшілігі ақылы тұрақтардан пайда көрмегенін айтады. Қоғамдық белсенді Дәулет Төлеуов бұл жүйені «көлеңкелі бизнеске айналған сызат» деп сипаттайды. 

«Бізге бастапқыда бұл тұрақтар қаланы тәртіпке келтіреді, кептелісті азайтады деп уәде берген. Бірақ шын мәнінде, бұл жай ғана ақша жинайтын механизм болып қалды. Төлем жасамасаң, айыппұл келеді. Бірақ бұл айыппұлдар қайда кетіп жатыр, оны ешкім білмейді. Сол үшін бұл жүйені мемлекетке қайтарып, ашық жүргізу керек деп есептеймін,» – дейді ол. 

Құқықтық кедергілер: мемлекетке қайтару оңай емес 

Бұл мәселеде заңгерлер де өз пікірін білдіріп отыр. Құқықтанушы Ермек Әбдірешовтың айтуынша, тұрақтарды мемлекетке қайтару – ұзақ және қиын процесс. 

«Егер жеке компания белгілі бір мерзімге келісімшарт арқылы тұрақтарды басқару құқығына ие болса, оны бір сәтте тартып алу мүмкін емес. Бұл бизнестің құқығын бұзу болып саналады. Мұндай жағдайда кәсіпкер сотқа жүгініп, шығынды мемлекеттен өндіруі мүмкін. Сондықтан қайтару процесі ұзаққа созылып, бюджетке қосымша салмақ салуы ғажап емес,» – дейді заңгер. 

Әкімдік ұстанымы: мемлекетке қайтару басталды 

Астана әкімі Жеңіс Қасымбек бұл мәселе бойынша нақты қадамдар жасалып жатқанын мәлімдеген. Әкімдік «Парковочное пространство Астаны» ЖШС-мен келісімді бұзып, барлық тұрақтарды қаланың меншігіне қайтару бойынша жұмыс істеп жатқанын хабарлады. 

«Бұл тұрақтар әкімдіктің тікелей бақылауында болуы керек. Қала бюджетіне түсетін кірісті арттыру және тұрғындарға ыңғайлы жағдай жасау – басты мақсатымыз,» – деді әкім. 

Астанадағы жеке тұрақтар мәселесі – елордадағы жалпы урбанистика және жерді пайдалану саясатының айнасы. Бұл тек ақылы тұрақтар туралы әңгіме емес. Бұл – жерді кім, қалай, қандай шартпен пайдаланады деген жүйелік сұрақ. Депутаттар, сарапшылар, заңгерлер мен тұрғындардың пікірі бір жерден шықпағанымен, бір нәрсе анық: бұл салада ашықтық жоқ. 

Мемлекетке қайтару – мәселенің тек бір жағы ғана. Ең бастысы – қайтарған соң бұл саланы қайтадан «көлеңкелі бизнеске» айналдырмау. Егер шын мәнінде халыққа қызмет ететін, ақшаның қайда кетіп жатқаны туралы есеп беретін жүйе құрылмаса, бұл тек кезекті формалды шара болып қалады. 

Самал Асқар