Қазақстанда «Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» заңның енгізілгеніне бір жыл толды. Осы уақыт аралығында жалған ақпарат таратқаны үшін блогерлер мен интернет қолданушыларына айыппұл салу тәжірибесі қалыптасты. Заңның басты жаңалығы – фейк ақпаратты жариялағаны үшін әкімшілік жауапкершілікті енгізу. Әлеуметтік желілерде немесе мессенджерлерде шындыққа сәйкес келмейтін хабарламаларды жариялағандар енді заң алдында жауап береді.

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында «Жалған ақпаратты тарату» бойынша 77 құқық бұзушылық тіркеліп, олардың 67-сі қарапайым интернет қолданушыларына, ал 5-і блогерлерге тиесілі болды. Жалған ақпарат таратқан блогерлерге салынған айыппұлдардың жалпы сомасы 166 мың теңгені құрап, 55 мың теңгесі өндіріп алынды. Ең белгілі жағдайлардың бірі – қостанайлық блогерге автомобиль әйнектерін бояуға қатысты жалған ақпарат үшін 77 мың теңге айыппұл салынуы.

Жаңа заң сондай-ақ блогерлерге жарнаманы дұрыс таңбалауды міндеттейді. Сарапшылар блогосферадағы жауапкершілікті күшейтуді оң бағалағанымен, жарнама таңбалау ережелерінің декларативтілігін сынға алуда. Онлайн-жарнаманың өсуі де назар аудартады – 2023 жылы барлық жарнамалық инвестициялардың 47%-ы интернетке тиесілі болды.

Бұл заң тек блогерлер мен инфлюэнсерлерді ғана емес, жалпы интернет пайдаланушыларының жауапкершілігін күшейтуді көздейді. Қоғамның онлайн-мәдениеті әлі де қалыптасып жатыр, және жалған ақпаратпен күресу — маңызды міндеттердің бірі. Әлеуметтік желілерде фейк жаңалықтардың таралуы қоғамдық пікірге және азаматтардың өміріне кері әсер етуі мүмкін, сондықтан бұл заң қоғамдағы ақпараттық қауіпсіздік пен тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған.

Әкімшілік құқық бұзушылықтардың көпшілігі жеке қолданушылардың қоғамдық тәртіпке зиян келтіретін ақпаратты таратуымен байланысты. ҚР Бас прокуратурасының деректеріне сәйкес, тіркелген 77 құқық бұзушылықтың 38-і сотқа жеткізіліп, нәтижесінде 50 адам жауапқа тартылды. Оларға салынған айыппұлдардың жалпы сомасы 2,8 млн теңгені құраса, оның ішінде тек 63,2%-ы ғана өндірілген. Бұл көрсеткіштер жалған ақпаратпен күрестің бастапқы кезеңінде екенін және оның тиімділігі әлі де артуы қажет екенін көрсетеді.

Ал блогерлер үшін салынатын айыппұл көлемі 30 АЕК-ке тең, бұл шамамен 110,8 мың теңгені құрайды. Жарнама мен фейктерге қатысты жауапкершіліктің күшеюі инфлюэнсерлердің өз контентіне мұқият қарауын қамтамасыз етуі мүмкін .

Самал Асқар