Синтетикалық есірткілер қоғамда жаңа, әрі күрделі мәселе ретінде пайда болды. Бұл заттар табиғи есірткілерден айырмашылығы, жасанды жолмен химиялық зертханаларда жасалады. Олардың ішінде ең танымалдары – «спайс», «мефедрон», «соль» және басқа психобелсенді заттар, оларды жиі «легалка» деп атайды. Синтетикалық есірткілердің басты қауіптілігі – олардың құрамы мен әсерінің әрдайым белгісіздігі, сондықтан олардың денсаулыққа тигізер зияны орасан.
Қазақстанда синтетикалық есірткілердің таралуы 2010 жылдан бастап қарқынды өсе бастады. Әсіресе, жастар арасында есірткілердің қолжетімді болуы және оларды интернет арқылы оңай сатып алуға мүмкіндік бар екендігі осы мәселені күрделендіре түсті. БҰҰ-ның Есірткі және қылмысқа қарсы күрес басқармасының мәліметтері бойынша, Қазақстан синтетикалық есірткілерді транзиттік және тұтыну елдерінің қатарында.
Синтетикалық есірткілердің адам ағзасына зиянды әсері өте үлкен. Қазақстанның Денсаулық сақтау министрлігіні мәліметінше, соңғы бес жылда синтетикалық есірткілерді қолдану салдарынан болатын өлім-жітім оқиғаларының саны айтарлықтай өсті. 2023 жылы Қазақстанда синтетикалық есірткілерден 300-ге жуық өлім жағдайы тіркелген, ал есірткіге тәуелділіктің жаңа жағдайлары 30%-ға артты.
Мамандардың айтуынша, синтетикалық есірткілердің басты қауіптілігі олардың белгісіз құрамында жатыр. Әр түрлі өндірушілер әртүрлі химиялық қосылыстарды қолданады, сондықтан есірткілердің адам ағзасына әсерін болжау мүмкін емес. Бұл заттардың қолдануынан пайда болатын салдарлар, әдетте, қайтымсыз болып, агрессия, галлюцинациялар, суицидтік ойлар, тіпті өлімге әкелуі мүмкін.
Құқық қорғау саласындағы сарапшы Ержан Сәрсенов бұл мәселенің құқықтық, әлеуметтік және ақпараттық шаралармен шешілуі тиіс екенін айтады. «Біз тек заңнамалық шаралармен шектелмей, жастар арасында алдын алу жұмыстарын күшейтуіміз қажет,» – дейді Сәрсенов. Ол синтетикалық есірткілердің интернет арқылы таралуын тоқтатудың қажеттілігін ерекше атап өтті.
Психолог Айгүл Мақсұтова бұл мәселеге психологиялық тұрғыдан қарау қажеттілігін айтады: «Жасөспірімдер көбінесе эмоционалдық тұрақсыздық пен отбасылық мәселелерден қашу үшін есірткіге жүгінеді. Синтетикалық есірткілер уақытша эйфория береді, бірақ оның салдары ауыр және психикалық күйзеліске ұшыратады,» – дейді ол.
Қазақстанның Ішкі істер министрлігі 2023 жылы синтетикалық есірткілерге қатысты 1,000-нан астам қылмыстық іс қозғады. Құқық қорғау органдарының негізгі міндеттерінің бірі – синтетикалық есірткілердің таралу жолдарын анықтап, оларды заңсыз нарықтан шығару. Соған қарамастан, есірткі заттарының жаңа түрлері мен сатылымының онлайн арналарда дамуы құқық қорғау жүйесін жаңа тәсілдер іздеуге мәжбүрлейді.
Синтетикалық есірткілермен күресте тек құқық қорғау органдарының күшімен мәселені шешу жеткіліксіз. Бұл жағдайда профилактикалық жұмыс өте маңызды рөл атқарады. Сарапшылар жастар мен жасөспірімдер арасында есірткіге қарсы ақпараттық науқандардың аз екенін және олардың тиімсіздігіне назар аударады. Мектептер мен жоғары оқу орындарында есірткіге қарсы сабақтар мен тренингтерді жиі өткізу қажеттігі туралы айтылуда.
ЮНИСЕФ-тің деректері бойынша, жастар арасында синтетикалық есірткілер туралы ақпараттың жеткіліксіздігі олардың қолдануына алып келетін негізгі факторлардың бірі болып табылады. Осыған байланысты, ЮНИСЕФ жастар мен ата-аналар үшін арнайы ақпараттық бағдарламаларды іске қосуды және есірткіге қарсы тренингтерді ұйымдастыруды ұсынуда.
Синтетикалық есірткілермен күресте азаматтық қоғамның қатысуы да маңызды. Қоғамдық ұйымдар мен еріктілер есірткі қолдануды болдырмау және алдын алу шараларын насихаттауға белсенді араласуда. «Наркотиктерсіз болашақ» қорының директоры Мұрат Төлеген бұл мәселені шешуде ата-аналардың рөлін ерекше атап өтті: «Ата-аналар балаларын тексеріп, олардың бос уақыттарын тиімді пайдалануын қадағалауы керек. Жастардың спортпен, мәдени шаралармен айналысуы есірткіге деген қызығушылықты азайтады».
Синтетикалық есірткілерге қарсы күресте халықаралық тәжірибені қолдану Қазақстан үшін маңызды. Мысалы, Еуропа елдерінде синтетикалық есірткілердің таралуына қарсы күресте онлайн платформаларды бақылау мен қатаң заңнамалық шаралар іске асырылуда. UNODC сарапшыларының мәліметі бойынша, бұл әдістер Орталық Азия елдерінде де қолданыла бастаған. Қазақстан бұл тәжірибені пайдалана отырып, интернеттегі есірткі саудасын қадағалау және алдын алу шараларын күшейтуі керек.
Синтетикалық есірткілер қазіргі қоғамның ең күрделі және қауіпті мәселелерінің бірі болып отыр. Бұл проблема жастар арасында таралып, тек денсаулыққа ғана емес, тұтас қоғамға терең зиян тигізуде. Құқық қорғау органдарының жұмысы, қоғамдық ұйымдардың белсенділігі, ата-аналар мен білім беру мекемелерінің алдын алу жұмыстары арқылы бұл мәселені кешенді түрде шешуге болады. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, синтетикалық есірткілерге қарсы күресте барлық сала өкілдері бірлесе әрекет етуі қажет.
