2024 жылдың тамыз айында Алматыда танымал блогер Daricorn түсірген бейнеролик әлеуметтік желіде 2,5 миллионнан астам қаралым жинап, жұрт назарын өзіне аударды. Алайда, бұл танымалдықтың екінші жағында — 9 жастағы баланың психологиялық күйреуі тұр. Видео баланың рұқсатынсыз түсірілген, ал кейін ол мектепте, спорттық секцияда және күнделікті ортада мазақ пен буллингке ұшырады. Бұл жағдай медиа этикасы мен заңнамалық шектеулерге қатысты қоғамда жаңа сұрақтар туғызды.

Видео қалай пайда болды және неге бұл проблемаға айналды?

Видео 2024 жылдың тамызында Qatty Tatty кафесінің алдында түсірілген. Дарикорн балаға “Сүйікті асың қандай?” деп сұрақ қойды. Ол “пицца” деп жауап берді. Алайда монтаж кезінде видеоға мүлде басқа сөз жазылып, бұл сөз қолданушылар арасында мазаққа себеп болды. Бала бұл видеодан кейін кибербуллингке ұшыраған: “Ұлым мектепке барудан қорқатын болды. Балалар оны көшеде көрсе де мазақтайды. Бізге бұл видео қалжың емес, трагедия болды,” – деді баланың анасы.

Мамандар не дейді?

Айжан Сейілбек, медиа заңгер: “Бұл жағдайда баланың бейнесі заңсыз пайдаланылған. ҚР Азаматтық кодексінің 145-бабына сәйкес, кәмелетке толмағандардың бейнесі олардың немесе заңды өкілінің келісімінсіз жария етілмеуі керек. Бұл – жеке өмірге қол сұғушылық. Контент жасаушылар заңды емес, ‘лайк’ қуалауды бірінші орынға қойса, мұндай жағдайлар қайталана береді.”

Нәзира Серікқызы, балалар психологы: “Бұл жастағы балаларда әлеуметтік бағалауға өте жоғары сезімталдық дамиды. Қоғам алдында мазақ болу – баланың өзін-өзі қабылдауына және психологиялық денсаулығына ауыр соққы. Мұндай жаралар оңай кетпейді. Бұл жағдай – жай ғана кибершу емес, нақты психологиялық травма.”

Комитет не істеді?

Білім министрлігіне қарасты Балалар құқығын қорғау комитеті бұл жағдайды бақылауына алды. Комитет төрайымы Насымжан Оспанова баланың анасымен жеке байланысқа шығып, отбасына психологиялық және заң көмегін ұсынды.

“Балаға зиян келсе – бұл мемлекетке дабыл. Біз тек бақылап отыратын орган емеспіз. Қажет болса, сот процесінде баланың мүддесін қорғауға дайынбыз,” – деді Оспанова.

Заң не дейді?

Азаматтық кодекстің 145-бабы – Жеке тұлғаның бейнесін жариялауға тек оның немесе заңды өкілінің келісімі қажет. “Жеке деректер және оларды қорғау туралы” заң – Кәмелетке толмаған тұлғаның суреті, бейнесі – жеке дерек. Бұл деректердің таралуы шектелген және арнайы қорғауға жатады.

Қорытынды:

Бұл оқиға – еліміздегі цифрлық мәдениеттің, блогерлік этиканың және балалардың ақпараттық қауіпсіздігінің нақты индикаторы. Мамандар да, мемлекеттік органдар да ескерту жасап отыр: вирустық контенттің артында – тірі адам, баланың тағдыры тұруы мүмкін.

Ұсыныс:

1. Блогерлерге – контент жасауда заңды сақтау, этиканы ұмытпау.
2. Ата-аналарға – балаларының интернеттегі қатысуына қырағылықпен қарау.
3. Мемлекетке – кәмелетке толмағандарды цифрлық ортада қорғауға арналған механизмдерді күшейту.