Қазіргі заманғы қазақстандық қоғамда өзін-өзі дамыту мен жетілдіруге деген қызығушылық ерекше жоғары. Адамдар өз өмірін жақсарту үшін түрлі әдіс-тәсілдерді іздеп, кәсіби мамандарға немесе танымал тренерлерге жүгінеді. Әлеуметтік желілер мен интернетте коучтар мен мотивациялық спикерлердің жарнамалары күннен-күнге көбеюде. Олар өмірді түбегейлі өзгертуге уәде береді: қарым-қатынастарды нығайту, қаржылық тәуелсіздікке қол жеткізу, мансапты жаңа деңгейге көтеру, тіпті толыққанды өмір сүрудің құпияларын ашу. Бірақ бұл сала қаншалықты сенімді? Ал уәде етілген нәтижелерге барлық адам қол жеткізе ме? 

Коучинг: Басты тартымдылығы неде? 

Коучингтің танымалдылығының басты себебі – қарапайым әрі тез нәтиже уәде етілуі. Қазіргі қоғам жылдам шешімдерді қажет ететін, қарқынды өзгерістерге толы болғандықтан, адамдар уақытын ұзақ мерзімді процестерге жұмсағысы келмейді. Бұл жерде коучтар: «Барлық мәселеңіздің шешімі бізде, тек бізге сеніңіз» дегендей әсер қалдырады. 

Әлеуметтік желілердегі жарнамаларда өмірі өзгерген «клиенттердің» әңгімелері жиі беріледі. Олардың айтуынша, коучтың кеңестері арқылы табысы артқан, бақытты отбасы құрған, денсаулығын жақсартып, армандарын жүзеге асырған. Бірақ бұл оқиғалардың артында қандай шындық тұр? 

Шынайы оқиғалар: Дұрыс кеңестің маңызы 

32 жастағы Динараның тарихы осындай тренингтердің екі жақты салдары болуы мүмкін екенін көрсетеді. Оның әңгімесі «сиқырлы» шешім іздеудің қалайша кері әсер ететінін байқатады. Ол қарым-қатынастағы қиындықтарды шешу үшін коучқа жүгінді, бірақ нәтижесінде оның отбасы ажырасудың алдында тұрды. 

Мұндай жағдайлар бірлі-жарым емес. Коучтардың ұсынатын кейбір әдістері шынайы өмірге сай келмейді немесе белгілі бір адам үшін тиімсіз болуы мүмкін. Сонымен қатар, коучтардың көбі психологиялық немесе педагогикалық білімі жоқ адамдар. Олар нақты ғылымға негізделмей, өз тәжірибесі мен субъективті пайымдауларын ғана ұсынады. 

Неге адамдар коучтарға сенеді? 

Бұл сұрақтың жауабын психологиядан іздесек, адамның бала кезінен бастап қалыптасатын «сиқырлы ойлауы» мен «тез нәтиже» күтетін ерекшелігі маңызды рөл атқарады. 

Психолог Ольга Третьякова бұл мәселені былай түсіндіреді: 

«Біз бала кезімізде қорқыныш пен белгісіздікке толы әлемді қабылдаймыз. Сол себепті ата-анамыздың кеңестеріне құлақ асып, өмірдегі қиындықтарды оңай шешкіміз келеді. Бұл модель ересек өмірге де өтеді. Коучтар осы психологиялық механизмді тиімді пайдаланып, адамдарды өз қызметтеріне тартуға тырысады.» 

Коучинг саласындағы басты қауіп – заңның бұл қызметті реттемейтінінде. Қазақстанда коуч болу үшін арнайы сертификат немесе білім талап етілмейді. Әлеуметтік желілерде өзін «эксперт» деп атаған кез келген адам тренинг өткізе алады. Мұндай жағдайда адамдар қаржылық және эмоционалдық тәуекелге барады. 

Дұрыс емес кеңестер адамның отбасын, қарым-қатынасын, мансабын бұзуы мүмкін. Психологиялық қиындықтарды шешудің орнына жаңа мәселелер туындайды. 

Коучингті қалай қауіпсіз етуге болады? 

1. Коучтың білімі мен тәжірибесін тексеріңіз. Олар қандай сертификатқа ие? Бұл сертификаттардың заңдылығы бар ма? 

2. Психолог пен коучтың айырмашылығын түсініңіз. Психологтар арнайы білім алып, ғылыми әдістерге сүйенеді, ал коучтардың көпшілігі өзін-өзі үйреткен. 

3. Келісімшарт жасаңыз. Қызмет көрсету келісімшартында коучтың міндеттері мен жауапкершіліктері нақты көрсетілуі тиіс. 

4. Өзіңізге сын көзбен қараңыз. Мәселені шешуге тек сыртқы кеңес емес, өзіңіздің де жұмысыңыз қажет екенін ұмытпаңыз. 

Қазақстандағы коучингті реттеу: заңды жолдар 

Мәжіліс депутаты Юлия Кучинская коучингті заңнамалық тұрғыдан реттеу мәселесін көтеруде. Оның айтуынша, арнайы кәсіби стандарттарды енгізу қажет: 

«Егер бұл салаға заңнамалық нормалар енгізілсе, біз жалған мамандарды анықтап, тұтынушылардың құқықтарын қорғай аламыз».  2024 жылы депутаттар коучтар мен тренерлерге қойылатын талаптарды күшейтуді ұсынды. Бірақ әзірге бұл бастамалар нақты шешімге айналған жоқ. 

Коучинг – бұл адамға жаңа көзқарас беріп, дамуына әсер ететін пайдалы құрал болуы мүмкін. Бірақ оның қауіпсіздігі сіздің таңдауыңызға тікелей байланысты. Қарапайым ережелерді сақтап, кез келген жарнамаға сеніп қалмау арқылы өзіңізді және қаржыңызды сақтай аласыз. Егер бұл сала заңмен реттелсе, адамдарға сапалы қызмет алуға мүмкіндік артады. Бірақ заң шыққанша, әркім өз жауапкершілігін сезінуі керек. 

Самал Асқар