Қазіргі уақытта Қазақстанда дипломы жоқ психологтар мен коучтардың көбеюі қоғамдық талқылаудағы өзекті мәселеге айналды. Психология ғылымын немесе осыған байланысты жоғары білім алмаған адамдар психологиялық қызмет көрсетумен айналысқанда, олар адамдардың психологиялық жағдайына тікелей әсер етіп, кейде зиян тигізуі мүмкін. Бұл мәселенің құқықтық, этикалық, және әлеуметтік қырларын зерттей отырып, оның салдарын түсіндіру – аса маңызды.
Қазақстанда психолог немесе коуч болып жұмыс істеу үшін міндетті түрде диплом қажет деген арнайы заңдық норма жоқ. Бұл саладағы нормативтік-құқықтық құжаттар нақты талаптар қоймағандықтан, дипломы жоқ адамдардың психолог болып жұмыс істеп, психологиялық қызмет көрсетуіне заңдық кедергі жоқ.
Алайда, Қазақстан Республикасының кейбір заңдарында денсаулық сақтау саласына қатысты қызметтерді лицензиялау туралы айтылған. Бұл талаптар медицина мен психотерапия салаларына таралады, бірақ жалпы психологиялық кеңес беру саласында лицензиялау талабы жоқ. Дегенмен, егер жеке тұлға психотерапия әдістерін қолданса немесе психологиялық көмекті медициналық қызмет ретінде ұсынса, бұл заңсыз қызмет ретінде танылып, ҚР Қылмыстық кодексінің баптары бойынша жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
Қазақстанда жеке практикамен айналысатын психологтарға білім деңгейін дәлелдейтін дипломы болмаса, оларға арнайы жаза қолданылмайды. Бірақ, клиенттердің арызы бойынша осындай қызметті көрсеткен адамды құқық қорғау органдарына шағымдануға мүмкіндік бар. Бұл тұрғыда дипломы жоқ психологтар мен коучтардың әрекеті әлі де заңмен нақты қадағаланбайтынын көруге болады.
Соңғы жылдары Қазақстанда өзін-өзі «психолог» немесе «коуч» деп атаған адамдардың көбеюі байқалады. Мысалы, әлеуметтік желілерде танымал болған тұлғалардың кейбірі психология мен коучинг туралы білім алмаған, бірақ өз қызметтерін ұсынып жүргендері анық. Мұндай жағдайларда олар көбіне шетелдік тренингтерден өткенін немесе қысқа мерзімді курстардан өткенін көрсетеді, бірақ бұл жеткіліксіз.
Осындай танымал тұлғалардың арасында психолог немесе коуч ретінде өз қызметтерін ұсынатын, бірақ дипломы жоқ мамандар көп. Әлеуметтік желіде олар психология мен коучинг саласындағы тренингтер өткізеді, жеке кеңес береді, кейде арнайы оқулықтар мен курстарын сатады. Мұндай адамдардың психологиялық тұрғыдан терең білімі болмаса, клиенттеріне пайдасынан гөрі зиян келтіру қаупі артады. Дәлел ретінде әлеуметтік желіде қолданушылардың жазған негативті пікірлері, мамандар мен сарапшылардың сын-ескертпелері бар.
Қазақстанда дипломсыз психологтар мен коучтардың қызметі қоғамда талас тудыруда. Бұл мәселені Қазақстан Парламенті Мәжілісінің депутаты Айна Мүсралимова көтерген. Ол халықтың менталдық денсаулығын қорғау үшін психологтар мен коучтарға қойылатын талаптарды күшейту қажеттігін алға тартып, қызметтің мемлекеттік деңгейде қадағалануы керек екенін айтты. Сонымен қатар, заңнамалық тұрғыда нақты құжаттар қабылданса, саланың сапасы жақсарады деп есептейді.
Денсаулық сақтау саласындағы клиникалық психология магистрі Алина Суғайыпова да білімі жоқ «психологтардың» қауіптілігін ескертеді. Оның пікірінше, сертификатсыз коучтар мен психологтар клиенттердің психологиялық жағдайын одан әрі нашарлатуы мүмкін. Суғайыпова ғылыми негізі жоқ энергетикалық немесе рухани тәсілдермен айналысатын дипломсыз коучтардың зиянын айқындап отыр.
Орталық Азия психоанализ институтының директоры Анна Құдиярова әлеуметтік желідегі коучтар мен өзін-өзі психолог деп жариялаған мамандардың қызметі қауіпті екенін атап өтті. Оның айтуынша, бұл салада нақты білімі жоқ адамдар көбейіп, адамның сенімін пайдаланып, оларды алдауға барады. Құдиярова мамандардың қызметіне қатысты нақты талаптар енгізу керек деп санайды.
Бұл жағдай заңнамалық бақылаудың жоқтығынан өршіп, халықтың денсаулығына зиян келтіруі мүмкін. Сарапшылардың пікірінше, тиісті нормативтік актілер қабылданбайынша, осындай мамандардың қызметі дұрыс реттелмейді. Осы себепті Қазақстанда кәсіби және білікті мамандарды ғана қызметке тарту үшін заңнамалық қадағалау жүйесін құру қажет.
Қазақстанда дипломы жоқ психологтар мен коучтардың көбеюі қоғамда үлкен проблема тудырып отыр. ҚР заңнамасында бұл мәселеге нақты шектеулер мен жазалар белгіленбегендіктен, халық арасында психологиялық қызметтерді білімсіз ұсынатын адамдардың көбеюіне жағдай жасалған. Бұл мәселе бойынша заңнаманы қайта қарау және мамандарға лицензиялау талаптарын енгізу – халықтың психологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызды қадам болар еді. Қазақстандық сарапшылар мен қоғам белсенділері осы мәселеге назар аударып, халықты білімді, кәсіби мамандарға ғана сенім артуды насихаттауы тиіс.
