Астана қаласы, Сарайшық ауданы әкімдігі аппаратының 2025 жылдың алғашқы айларындағы мемлекеттік сатып алуларына талдау жасау – алаңдатарлық заңдылықты ашып отыр: жүздеген миллион теңгені құрайтын ондаған лоттар бірнеше ғана қатысушы арасында өткізіліп келеді. Көп жағдайда – нақты бәсекелестіксіз, жеңілдіктер өте аз немесе мүлдем жоқ, кейде жалғыз қатысушымен шектеледі.

🔁 Тендерлерде қайта-қайта жеңіске жететін мердігерлер
Мысалы, «СК Плотник» ЖШС – бірнеше ірі тендерде жеңімпаз атанған компания:

📍 Бір заңды мекенжай
Мәселен, №77591366-ОК1 лоты — 524,8 млн теңге. Бұл тендерге Тұрғымбаев К.А. ЖК мен «Centre Construction» ЖШС қатысқан. Алайда екі ұйым да Астана қаласы, Мәлік Ғабдуллин көшесі, 17/1 үй, 32-пәтер мекенжайында тіркелген.

🔎 Бұндай жағдайлар нені білдіруі мүмкін?

• Жасанды бәсекелестік (аффилирленген компаниялар қатысады);
• Сатып алулардағы ашықтықтың төмендігі;
• Мемлекеттік қаржының тиімсіз жұмсалуы.

Бұл фактілер құзырлы органдар тарапынан тексеріс жүргізуді талап етеді және мемлекеттік сатып алулар жүйесінде ашықтық пен әділдікті күшейтудің қажеттілігін көрсетеді.

📉 Классикалық схема: екі қатысушы — бір жеңімпаз

Бұл схема «Grand Asia Cleaning service» ЖШС мен «НиКонстрой» ЖШС атты екі алматылық компания қатысқан тендерлерде байқалады. Мысалы, №77591252-ОК1 лоты бойынша «Сарайшық» ауданының санитарлық тазалығына 567,8 млн теңге бөлінген.

• Жеңімпаз — «Grand Asia Cleaning service», ол жоспарлы бағадан 22,8 млн теңгеге төмен баға ұсынған.
• «НиКонстрой» ешқандай жеңілдік жасамай, жоспарлы сомаға өтінім берген.

❗ Екі компания да Алматыда тіркелген. Бұл тендерде тек осы екеуі ғана қатысқан. Екінші қатысушының бағаны төмендетпей қатысуы — бәсекелестіктің имитациясы деген күдік тудырады.

🔍 Мұндай «сыпайы» бәсекелестік, яғни біреуі бағасын азайтады, ал екіншісі — жоқ, басқа лоттарда да қайталанады, бұл үйлесімді әрекет немесе аффилирленген компаниялар болу ықтималдығын көрсетеді.

🔎 Бұл мысалдар мемлекеттік сатып алуда нақты бәсекелестіктің жоқтығын және сатып алулардың ашықтығы мен әділдігін қамтамасыз етуге қатысты жүйелі мәселені айқын көрсетеді.

🧾 Жеңілдіксіз сатып алулар – мәнсіз бәсекелестік

«Сарайшық» ауданы әкімі аппаратының бірқатар ірі мемлекеттік сатып алуларында екі қатысушы да жоспарланған сомадан төмен баға ұсынбаған. Бұл — тендердің басты мақсаты саналатын бюджетті үнемдеу қағидасын жоққа шығарады.

Мысал ретінде төмендегі лоттарды келтіруге болады:

🔍 Мысалы, 524 млн теңгелік тендерде екі қатысушы бір сағат айырмашылықпен өтінім берген:

• «Centre Construction» ЖШС — сағат 16:00-де,
• ЖК Турғымбаев Қ.А. — 17:02-де.
  Екі ұйымның бір мекенжайда тіркелгені бұған дейін айтылған болатын.

📌 Барлық көрсетілген лоттарда жеңімпаз тапсырыс берушінің жоспарлаған сомасын толығымен қайталаған. Яғни бюджетке ешқандай жеңілдік жасалмаған, контракт үшін күрес болмаған. Мұндай «тендерлердің» мақсаттылығы күмән тудырады және үйлесімділік немесе формалдылық белгілерін көрсетеді.

🔁 Мердігер-дуэттер: кім кіммен «жұп болып» ойнайды

«Сарайшық» ауданы әкімі аппаратының тендерлерін талдау бірқатар тұрақты «жұп» компаниялардың қалыптасқанын көрсетеді. Бұл мердігерлер бір лотқа бірге қатысып, оның біреуі үнемі жеңіп отырады, ал екіншісі тек бәсекелестік имитациясын жасайды.

Көп жағдайда тендерге тек екі компания қатысады, бұл формалды түрде «бәсекелестік» болып көрінгенімен, шынайы жарыстың болмауына әкеледі.

Ерекше назар аударатын жағдайлар — «ТрансТехСервис 2025» ЖШС мен «Астана-Транс Сервис 2010» ЖШС арасындағы қатынастар. Бұл екі компания бірдей бес тендерге қатар қатысқан. Оның ішінде төрт рет «ТрансТехСервис 2025» жеңіске жетіп, ал «Астана-Транс Сервис 2010» үнсіз екінші қатысушы ретінде қалды.

📌 Барлық жағдайларда тек осы екі компания ғана қатысқан. Және тек біреуі жеңілдік ұсынған. Ал екінші қатысушы толық жоспарлы соманы көрсеткен немесе жеңілдіксіз қатысқан.

🔍 Мұндай қайталанатын «жұптар», жеңімпаздың үнемі бірдей болуы, шынайы бәсекелестіктің болмауы — алдын ала келісілген әрекеттерге немесе байланысқан компанияларға меңзейді.

➡️ Бұл тендерлерді аффилирленгендік пен келісілген әрекеттерге тексеру қажет. Әсіресе — бір компания ешқашан жеңілдік жасамай, екіншісі номиналды ғана төмен баға ұсынатын болса.

📉 Бұл лоттарда басқа қатысушылар болмаған, сондықтан қандай да бір үнем туралы айту мүмкін емес. Әсіресе 4,1 миллиард теңгеге жасалған «Астана-Зеленстрой» келісімі назар аудартады — ешқандай тіпті формалды бәсекелес те болмаған.

📌 Мұндай жағдайлар жобаның негізділігін, сметалардың ақиқаттығын қайта бағалауды талап етеді. Қажет болған жағдайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы органдардың араласуы орынды.

👤 Сарайшык ауданының әкімі кім?
Аудан әкімі — Мақсат Саматұлы, Алматы тумасы. Бұған дейін ТКШ және абаттандыру саласында мемлекеттік қызметте болған. Тағы бір қызықты жайт: тендер жеңімпаздарының арасында алматылық компаниялар көптеп кездеседі.

🧾 Зерттеу қорытындысы:

• Бірдей компаниялардың жүйелі қатысуы;
• Қатысушылардың тіркеу мекенжайлары қайталанады;
• Тендерде шынайы бәсекелестіктің болмауы;
• Бірдей конкурстық комиссиялар;
• Күмән тудыратын сатып алулардың жалпы сомасы – 10 млрд теңгеден астам.

📌 Тендерлерге бақылау шынайы болуы тиіс, формалды емес. Бюджет қаржысы — бұл салық төлеушілердің ақшасы, ал «өз адамдарын» байыту құралы болмауы керек.