Бүгін Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан Республикасының Президенті қызметіне кіріскеніне 6 жыл толды. Осы уақыт аралығында елде түбегейлі саяси және экономикалық реформалар жүргізілді, ішкі тұрақтылық сақталып, сыртқы саясаттың жаңа бағыты қалыптасты. 

Саясаттанушы Қазбек Майгельдиновтың пікірінше, Тоқаев басқару стилінде өзіне тән ерекшелігін қалыптастырып, Қазақстандағы элитааралық балансты сақтай отырып, реформаларды жүзеге асыруда.

Тоқаев өзін қатал саяси шешім қабылдаушы ретінде емес, бюрократиялық реформаларды жүргізуші және жүйені жетілдіруші мемлекет басшысы ретінде көрсетті. Ол биліктегі негізгі тепе-теңдікті сақтауға бағытталған модельді ұсынды. Оның басты мақсаты – ықпалды топтардың арасындағы балансты қамтамасыз ету арқылы елдегі тұрақтылықты сақтау, — деді ол.

Президент Тоқаев жүргізген реформалардың ішінде ең маңыздысы – саяси жүйені жаңарту және билік тармақтарының тепе-теңдігін қамтамасыз ету. 

Қазбек Майгельдинов

Президенттік мерзімді 7 жылмен шектеу – суперпрезиденттік билік моделінен бас тартудың нақты белгісі. Бұл қадам Қазақстандағы саяси құрылымның заңнамалық негізде өзгеріп жатқанын көрсетеді. Сонымен қатар, Мәжіліс пен мәслихат депутаттарын сайлауда аралас жүйенің енгізілуі саяси плюрализмді дамытуға мүмкіндік берді». 

Тағы бір маңызды өзгеріс – әкімдерді сайлау. Ауыл әкімдерін тікелей сайлау пилоттық жоба ретінде іске қосылды, алдағы уақытта бұл тәжірибе аудан және облыс әкімдеріне де қолданылуы мүмкін. 

Әкімдерді халықтың өзі таңдауы – демократияның маңызды белгісі. Жергілікті өзін-өзі басқаруды күшейту арқылы азаматтардың мемлекеттік басқару жүйесіне деген сенімі артады. Бұл – ұзақ мерзімді перспективада тиімді мемлекеттік басқаруға алып келетін маңызды қадам, – дейді саясаттанушы.  

Экономикалық саясаттағы басты басымдықтардың бірі – олигархат пен олигополияға қарсы күрес. 2022 жылғы Қаңтар оқиғасынан кейін мемлекет басшысы бұл бағыттағы жұмысқа ерекше назар аударды. 

Қаңтар оқиғасынан кейін экономикалық саясаттың басты мақсаты – әділ нарықтық жағдайлар қалыптастыру болды. Президент шетелге шығарылған активтерді қайтару, ірі бизнеске салықтық талаптарды күшейту, халықтық IPO жариялау және ұлттық компанияларды реформалау сияқты маңызды бастамаларды қолға алды. Бұл – экономикалық жүйенің ашықтығын арттыруға және әділеттілікті орнатуға бағытталған шешімдер, – дейді Майгельдинов. 

«Самұрық-Қазына» қорының реформасы да күтілуде. Оның құрылымын өзгерту арқылы ұлттық экономиканың тиімділігін арттыру көзделіп отыр. 

Экономикадағы басты міндет – ірі бизнестің мемлекетпен қарым-қатынасын өзгерту. Тоқаевтың бастамалары осы бағытқа негізделген. Олигополиямен күрес тек байлықты қайта бөлу емес, бұл – әділ экономикалық жүйе құру. 

Құқықтық реформа және азаматтық қоғамды дамыту 

Қазақстандағы саяси реформалардың тағы бір маңызды бағыты – құқықтық жүйені жетілдіру және азаматтық қоғамды нығайту. 

Бейбіт митингтер туралы заңның жетілдірілуі, өлім жазасының жойылуы және Конституциялық соттың құрылуы – демократияны дамыту жолындағы үлкен қадамдар. Бұл реформалар азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды күшейтіп, биліктің халық алдындағы жауапкершілігін арттыруға бағытталған, – дейді саясаттанушы. 

Сонымен қатар, құқық қорғау саласындағы реформалар жалғасуда. Сот жүйесін жетілдіру, полиция қызметін реформалау және заң үстемдігін қамтамасыз ету – қазіргі кезеңдегі басты басымдықтар. 

Әділетті Қазақстан тұжырымдамасы – қағаз жүзінде ғана емес, нақты жүзеге асырылуы тиіс. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау – мемлекеттің ең маңызды міндеті. Сондықтан бұл саладағы реформалар тоқтап қалмай, жалғасуы тиіс, – деп атап өтті Майгельдинов. 

Қаңтар оқиғасы және постқаңтар Қазақстан 

Қаңтар оқиғасы – Қазақстандағы саяси жүйенің өзгеруіне себеп болған басты оқиғалардың бірі. 

2022 жылғы Қаңтар оқиғасы Тоқаев билігіндегі бетбұрыс кезең болды. Бұл оқиға билік элитасындағы күштердің қайта бөлінуіне, жаңа саяси элитаның қалыптасуына және реформалардың басталуына алып келді, – дейді саясаттанушы. 

Қаңтар оқиғасынан кейін билік жүйесінде айтарлықтай өзгерістер орын алды. Конституциялық реформа жүргізіліп, Президент өкілеттіктері қысқартылды, саяси және экономикалық реформалар басталды. 

Бұл өзгерістер – соңғы 30 жылдағы ең маңызды трансформациялардың бірі. Қазақстанның саяси құрылымы жаңартылып, биліктің есептілігі мен ашықтығы арта түсті. Бірақ бұл өзгерістердің толық нәтижесін көру үшін уақыт қажет, – дейді Қазбек Майгельдинов. 

Тоқаевтың 6 жылдық басқаруы – Қазақстанның жаңа дәуірге аяқ басуы

Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттік кезеңі Қазақстан тарихындағы маңызды бетбұрыс кезеңдерінің бірі ретінде есте қалады. Бұл кезеңде ел ішіндегі саяси, экономикалық және әлеуметтік жүйелерге елеулі өзгерістер енгізіліп, мемлекеттің даму бағыты жаңа арнаға бұрылды. 

Тоқаевтың басшылығымен Қазақстан саяси реформаларды бастап, суперпрезиденттік жүйеден бас тартып, билік тармақтарының теңгерімін реттеуге кірісті. Парламенттің рөлін күшейту, әкімдерді сайлау, Конституциялық сотты қайта құру сияқты өзгерістер демократияландыру үдерісінің алға жылжығанын көрсетті. 

Экономикалық саясаттағы өзгерістер әділ бәсекелестік орнату, олигархатпен күрес және халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында жүзеге асты. Шетелге шығарылған капиталды елге қайтару, ұлттық компанияларды реформалау және халықтық IPO ұйымдастыру – экономиканы монополиядан арылтуға бағытталған маңызды бастамалар болды. 

Құқықтық саладағы реформалар – сот жүйесінің ашықтығын арттыру, құқық қорғау органдарының қызметін жетілдіру және адам құқықтарын қорғау бойынша жаңа тетіктер енгізуді қамтыды. 

2022 жылғы Қаңтар оқиғасы Қазақстанның саяси құрылымын қайта форматтауға итермелеген негізгі фактор болды. Бұл оқиға қоғамдағы түйткілді мәселелерді ашық көрсетіп, түбегейлі реформалардың қажеттілігін дәлелдеді. Оқиғадан кейінгі шешімдер жаңа Қазақстанды қалыптастыру жолындағы маңызды қадамдар болып есептеледі. 

Саясаттанушы Қазбек Майгельдинов бұл оқиғаның тарихи мәні туралы былай дейді: 

Қаңтар оқиғасы Тоқаев билігіне түбегейлі өзгеріс енгізді. Бұл – саяси элита арасындағы билік күресінің көрінісі ғана емес, халықтың ұзақ жылдар бойы жинақталған әлеуметтік-экономикалық мәселелерге деген наразылығының белгісі болды. Осы оқиғадан кейін ғана реформалар қарқын алды, — дейді ол. 

Тоқаевтың 6 жылдық басқаруында Қазақстанның халықаралық аренадағы рөлі де өзгерді. Көпвекторлы сыртқы саясатты жалғастыра отырып, ел түрлі геосаяси процестерге бейімделді. Ресей-Украина қақтығысы, Батыс пен Қытай арасындағы экономикалық бәсекелестік, аймақтық тұрақтылық мәселелері сияқты факторлар Қазақстанның сыртқы саясатына ықпал етті. 

Президенттің негізгі басымдығы – Қазақстанның егемендігі мен ұлттық мүдделерін қорғау, көрші елдермен достық қарым-қатынасты сақтай отырып, саяси және экономикалық әртараптандыруды қамтамасыз ету.   

Қасым-Жомарт Тоқаевтың басқару стилі прагматизм, теңгерімді саясат және тұрақты даму қағидаларына негізделді. Ол бұрынғы авторитарлық модельден бас тартып, биліктің ашықтығын арттыруға тырысты. Оның әдісі революциялық емес, эволюциялық өзгерістер арқылы жүйені трансформациялау болды. 

Саясаттанушы Қазбек Майгельдинов бұл туралы былай дейді: 

Тоқаевтың стилі Назарбаев дәуірінен өзгеше. Ол жүйені бұзып, түбегейлі өзгерістер жасаудан гөрі, біртіндеп, институционалды реформалар жүргізуге бағытталған. Бұл әдіс ұзақ мерзімді тұрақтылықты сақтауға көмектеседі, — дейді ол.

Тоқаевтың 6 жылдық басшылығы елге жаңа мүмкіндіктер ашқанымен, алдағы кезеңде Қазақстан күрделі сынақтарға тап болуы мүмкін. 

— Экономикалық тұрақтылықты сақтау: Мұнайға тәуелділікті азайтып, жаңа индустрияларды дамыту қажет. 

— Саяси реформаларды жалғастыру: Келесі қадам – биліктің ашықтығын арттыру және азаматтық қоғамның ықпалын күшейту. 

— Әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету: Жалақы, зейнетақы, білім беру және денсаулық сақтау жүйесін жақсарту күн тәртібінде тұрады. 

— Халықтың сенімін арттыру: Мемлекеттік басқарудың тиімділігін көтеріп, бюрократияны азайту маңызды. 

Қасым-Жомарт Тоқаевтың 6 жылдық басқаруы Қазақстанды жаңа даму сатысына шығарғанымен, барлық мәселелер шешілді деп айту әлі ерте. Оның бастамалары елді түбегейлі өзгертудің алғашқы қадамдары ғана. 

Қазақстан бүгінгі таңда маңызды тарихи кезеңде тұр. Реформалар қаншалықты табысты болатыны тек президентке ғана емес, қоғамның қолдауына да байланысты. Тоқаевтың жолы – тұрақтылық пен эволюциялық өзгерістер жолы. Бірақ бұл реформалардың түпкілікті нәтижесін тек уақыт көрсетеді, – дейді саясаттанушы Қазбек Майгельдинов. 

Қазақстан алдағы жылдары жаңа сын-тегеуріндермен бетпе-бет келеді. Бірақ ең бастысы – мемлекет реформалардан бас тартпай, әділетті қоғам құру жолында табанды қадамдар жасауы қажет. Тек осы жағдайда ғана «Әділетті Қазақстан» идеясы шынайы жүзеге аса алады.