Мәжілістің тоғыз депутаты қол қойған парламенттік тергеу тетігін енгізу туралы ұсынысқа Үкімет басшысы қарсы болды.
Премьер-министр Әлихан Смайылов Мәжіліс депутаттары әзірлеп, ұсынған депутаттық тергеу жүргізу механизмін енгізуді қолдамады. Депутаттық сауалға берген жауабында Үкімет басшысы парламенттік тергеуді өкілетті органның құзыретінен тыс деп санайтынын айтты.
Парламент қызметінің құқықтық негіздерін талдау Парламенттің тергеу жүргізу өкілеттігі Конституцияның 47-бабында – мемлекетке опасыздық жасағаны үшін Республика Президентіне қатысты бекітілгенін көрсетеді. Сонымен қатар, Конституцияда Парламентке басқа істер бойынша депутаттық тергеу жүргізу құқығын беру қарастырылмаған, – деген Смайылов өз жауабында.
Премьер-Министр Парламентте парламенттік бақылаудың тетіктері жеткілікті деп санайды.
Осыған орай белгілі саясаттанушы Досым Сәтбаев өз ойын ортаға салды.
Премьер-министр Әлихан Смайылов әлемнің көптеген елдерінде бар парламенттік тергеу тәжірибесін енгізуге қатысты заңның қабылдануына қарсы болды. Бұл ретте Үкімет басшысы «бұл институтты енгізу парламенттік республикаларға тән, ал Қазақстан президенттік басқару нысанындағы унитарлық мемлекет болғандықтан, бұл жерде ешқандай парламенттік тергеу жүргізудің қажеті жоқ» деп мәлімдеу арқылы қателік жіберіп отыр – дейді ол.
Саясаттанушы «Үкімет басшысы Қазақстан унитарлы мемлекет болса, бізде парламенттің екі палатасының неліктен негізінен федеративтік құрылымы бар мемлекеттерге тән екенін түсіндіре ала ма?» деген сауал тастайды.
Шектен тыс саяси сауатсыздық. Біріншіден, парламент – мейлі парламенттік, мейлі президенттік республикаларда болсын, априори жоғары өкілді орган. Яғни ол саяси процестің ашықтығына әрқашан мүдделі болатын әртүрлі сайлау топтарының мүдделерін білдіреді. Ал қоғамдық парламенттік тергеу – осындай ашықтықты арттыру құралдарының бірі. Жалғыз ерекшелік, демократиялық саяси жүйеде, сайланбалы парламенті бар жүйелерден айырмашылығы, бұл функция идеалды болмаса да, орындалады – дейді саясаттанушы.
Оның ойынша мұндай тәжірибе көп елде бар.
Екіншіден, парламенттік тергеудің ең белсенді тәжірибесінің бірін президенттік республика болса да, билікті бөлу жүйесі күшті АҚШ-та байқауға болатыны жасырын емес. Ал АҚШ Конгресінің парламенттік тергеуге, соның ішінде президент қызметіне қатысты үлкен өкілеттіктері мен мүмкіндіктері бар. Айтпақшы, бұл тәжірибе тіпті көптеген американдық саяси триллерлердің сүйікті сюжеттерінің біріне айналды. Онда Конгресстің екі палатасының арнайы құрылған комитеттері мен комиссиялары, кез келген шенеунікті, тіпті президентті де ашық алаңға шақырып, тергеу жүргізе алатыны көрсетіледі. Қазақстанда парламенттік тергеу механизмін енгізуден бас тартудың басты себебі осы шығар – деген күмәнін жасырмайды саясаткер.
Оның сөзіне қарағанда, үкімет үшін басы артық проблема керек емес.
Президенттің көз-құлағы болып, елдегі тәртіпті қадағалап отырған адам кейпіне енген Мәжіліс пен Сенат спикерлеріне парламенттік отырыстарда үкімет мүшелерінің әдемі есеп беруі, өңірлердегі түрлі мемлекеттік бағдарламалардың шығынға ұшырауымен күресуші кейпіндегі әкімдер, кез келген бақылаудан сытылып кететін ұлттық компаниялардың басшылары, көптеген сәтсіздіктер үшін жауапкершілікті сезінбеу әлдеқайда оңайырақ болары белгілі. Ал бұрынғы логикаға сәйкес, боярлардың қайсысын жазалап, қайсысын марапаттау керектігін өз бетінше шеше отырып, жақсы патша рөлін атқара беру – президенттің өзіне көз алартпауын сақтап қалу маңыздырақ – дейді саясаткер.
Arasha.kz
ФОТО: дереккөз
