Әлемдік саясат сахнасында орын алған оқиғалардың тамырын дәл тауып, болашағын көрегендікпен болжау – күрделі мәселе. Жұмыр жерді мекендеген мемлекеттердің бір-ақ сәтте бүлініп, қас-қағымда үлкен өзгерістер жасап жатқанын көзіміз көріп отыр. Бірақ, әр мемлекеттің басты құндылығы адам, оның өмірі мен бостандығы болып дәйектелгендіктен, қоғамдағы тыныштықты сақтап, бейбітшілігін қорғау, азаматтардың қауіпсіз ортада дамуы мен өмір сүруіне жағдай жасау кез келген мемлекеттің басты міндеті болып табылады.
Түрі басқа болғанымен, тілегі бір елдерде түрлі геосаяси оқиғалардың орын алып, соғыс өртінің өршуіне, халықаралық даулардың туындауына сындарлы саясат пен сырт елдердегі байланыстың маңызды рөл атқаратыны белгілі. Себебі кез келген дау мен соғыс – адамзаттың қорқынышын туындатады, елдің дамуына тосқауыл қояды. Осы ретте барлық елдің сыртқы саясаты – ең алдымен азаматтардың қауіпсіздігіне, елінің тыныштығына негізделгені жөн.
Көп векторлы саясат ұстанған Қазақстанның бұл мәселедегі бағыты дұрыс, мақсаты айқын. Бейбітшілікті басты тұғыры еткен еліміз кезінде ядролық қарудан да осы биік ұстанымының арқасында бас тартқан болатын. Әлемдік саясатта өзіндік орны, орнықты позициясы болғандықтан, Қазақстанға көптеген халықаралық келісімдер мен ұйымдардың төрағалығы сеніп тапсырылып келеді. Соның ішінде былтырғы жылы еліміздің сыртқы саясатында айтулы оқиғалар көп болды.
Сөзіміздің жарқын дәлелі – 2024 жылы Қазақстанға алты халықаралық ұйымның төрағалығы сеніп тапсырылды. Бұл алты ұйымның да халықаралық аренадағы беделі жоғары. Мәселен еліміз Шанхай ынтымақтастық ұйымына төрағалық етті. 1996 жылы құрылған бұл ұйымның басты мақсаты әскери саладағы сенім мен келісімді нығайтуға және шекара аумағындағы қарулы күштерді азайтуға бағытталған еді. Алғашында бес мемлекетті біріктірген бұл ұйымға ұйысатын мемлекеттер саны артты. Сонымен қатар Ауғанстан, Беларусь және Моңғолия мемлекеттерінің ұйымды бақылау мәртебесі бар.
Қазақстан төрағалық еткен тұста Шанхай ынтымақтастық ұйымында 160-тан астам шаралар ұйымдастырылды. Бұдан бөлек, осы аралықта маңызды шешімдер қабылданып, 60-тан аса жаңа құжаттарға қол қойылған. Еліміздің жетекші ұйымға төрағалық ету кезеңінде айтулы оқиғалар көп болды. Соның ішінде Астана қаласында тұңғыш рет ұйымдастырылған «ШЫҰ плюс» саммитінің орны бөлек.
16 мемлекеттің басшысы бас қосқан саммитке БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гуттериштің арнайы келуінің өзі ұйымның беделін арттырып, мәртебесін көтереді. Саммитке жетекшілік еткен Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде қатысушы мемлекеттерге «өңірлік және жаһандық деңгейдегі ұжымдық күш-жігер арқылы бейбітшілікті, тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайту үшін орасан зор жауапкершілік жүктеліп отырғанын» атап өтті.
«Шанхай ынтымақтастық ұйымы заманауи сын-қатерлерді еңсеруде тиімді шешімдер ұсынып келеді. Осы ретте «ШЫҰ дауысы» халықаралық аренада қаттырақ естілуі керек» деген Қ.Тоқаев ұйым мүшелеріне салмақ сала сөйлеген болатын.
Дәл осы жиынның, дәл осы мерзімде өтуінің мәні бар. Өйткені бұл кез санкциялық даулардың етек алып, экономикаға теріс әсері біліне бастаған тұс еді. Сондықтан маңызды басқосуға жиналғандар сауда-экономикалық байланыстарды нығайтуға басымдық беру мәселесін жан-жақты талқыға салды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының экономикалық әлеуеті зор екені шындық. Самитте сол әлеуетті толыққанды пайдалану тетіктері таразы басына салынды. Осы мақсатта ұйымға мүше мемлекеттер ШЫҰ экономикасын дамытудың 2030 жылға дейінгі стратегиясын бекітіп, оны жүзеге асырудың нақты жоспарын қабылдаған болатын
Қазақстан Шанхай ынтымақтастық ұйымына төрағалық ете отырып, өзі жетекшілік ететін жылды «Экология жылы» деп жариялауға мұрындық болды. Бұл қадамы арқылы Қазақстан экологиялық мәселелердің ұйымға ғана емес, барша әлемге ортақ екенін алға тартты. Сонымен бірге, экологияға байланысты орын алып отырған түйткілдерді мүше мемлекеттер бірігіп шешуі керектігін қадап айтты. Расында, үлкен ұйымға төрағалық еткен тұста Қазақстанның экологиялық проблемаларды аттап өтуі мүмкін емес. Себебі, соңғы уақытта дамуға кедергі келтіретін олқылықтардың дені экологиялық мәселелерден туындауда. Соның ішінде жаһандық жылыну үдерісі кім-кімді де алаңдатпай қоймайды. Ал климаттың өзгеруіне қарсы күресте мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықтың өзектілігі айрықша байқалады.
Жалпы әлемде орын алған табиғат апаттарға назар аударсақ, оның көпшілігінің жаһандық жылыну процесімен тікелей байланысты екенін байқамау мүмкін емес. Айталық былтырғы жылы Қазақстанда ғана емес, Ресейде, Өзбекстанда орын алған су тасқынының бір себебі осы экологиялық өзгерістермен, климаттың жылынуымен өзектес. Егер мемлекет аралық байланыс, көрші елдер арасындағы іс-қимылдар арнайы жоспарланғанда су тасқынынан болған зардап әлдеқайда азаяр еді. Алғашқы табиғи тасқын – мемлекеттерге берілген сынақ. Шанхай ынтымақтастық ұйымы осы сынақтардан сабақ ала отырып, экологиялық түйткілдердің алдын алуға барынша көңіл бөлгені абзал. Климаттың сын-қатерлерін жалғыз еңсеру мүмкін емес. Сондықтан, Экология жылында ұйым мүшелеріне экономиканы декарбонизациялау бойынша батыл қадамдар жасау керек. Астанадағы саммитте Мемлекет басшысы «Шанхай ондығы аясында мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық та кенжелеп қалмауы керек. Мұндай ықпалдастық «халықтар арасын жақындатуға дәнекер болып, өзінің тарихи рөлін одан әрі атқара беруге тиіс» деген Президент Шанхай ұйымына мүше мемлекеттердің ортақ мәселелерді бірігіп шешетініне сенім білдірді.
