Қазақстанда жол ережесін бұзғаны үшін салынатын айыппұлдардың мөлшері жыл сайын артып келеді. Бұл өзгерістер тәртіпті күшейтуді көздегенімен, қоғамда түрлі пікірталас тудырды. Айыппұл жүйесінің тиімділігі, әділеттілігі және халыққа әсері жөнінде сарапшылар өз көзқарастарын білдіруде.

Айыппұлдардың өсуі: тәртіп немесе ақша жинау құралы?

2023 жылдың алғашқы 11 айында Қазақстанда жол ережесін бұзғаны үшін мемлекетке 217 миллиард теңге көлемінде айыппұл түсті. Бұл сома негізінен Ішкі істер министрлігінің бюджетіне аударылды. Жаңа жылдан бастап айлық есептік көрсеткіштің (АЕК) артуына байланысты айыппұлдар мөлшері тағы өсетіні белгілі. Бұл жаңалық жүргізушілер арасында үлкен наразылық туғызды.

Автоэксперт Виктор Марсаков айыппұл жүйесіндегі мәселелер туралы былай дейді.

Бұрын айыппұлдар үш күннің ішінде банк қосымшаларына келетін. Қазір екі айдан кейін келуі – цифрландыру дәуірінде ақылға қонымсыз тәжірибе. Заң бойынша айыппұл туралы хабарламаны белгілі бір уақыт аралығында жеткізбеу оның күшін жояды. Бірақ, өкінішке қарай, бұл норма бізде жұмыс істемейді.

Сарапшының пікірінше, мұндай кешігулер жүйенің кемшіліктерін көрсетеді және оны шұғыл түрде жетілдіру қажет. Айыппұлдар туралы хабарламалар уақытылы жеткізілуі тиіс.

Жоғары айыппұлдар: тиімді шешім бе, әлде халыққа ауыртпалық па?

Кейбір сарапшылар жоғары айыппұлдардың жүргізушілерді тәртіпке шақырудағы рөлін қолдаса, басқалары олардың мөлшерін қайта қарауды ұсынады.

Виктор Марсаков жоғары айыппұлдардың маңыздылығын былайша түсіндіреді.

Штрафтар жоғары болуы керек. Басқаша адамдарды ережені сақтауға мәжбүрлей алмаймыз. Кейбір жүргізушілер айыппұлдарын миллиондап төлейді, бірақ ережені қайта бұза береді. Егер айыппұлдар төмендесе, жағдай одан сайын нашарлауы мүмкін.

Сонымен қатар, «Тәуелсіз автомобиль одағының» басшысы Эдуард Эдоков жол ережелерін сақтауды қоғамның негізгі мәдениеті ретінде қалыптастыру керектігін айтады.

Штрафтың мөлшері маңызды емес – 1000 теңге болсын, 100 000 теңге болсын. Ең бастысы – ережені бұзбау. Өкінішке қарай, біздің қоғамда «таяқ» саясаты әлі де тиімдірек. Бізге ережені сақтамау мәдениетіне төзбеушілік қалыптастыру керек.

Эдоковтың пікірінше, айыппұлдардың басты мақсаты – халыққа тәртіптің маңыздылығын түсіндіру.

Жаяу жүргіншілердің жауапкершілігі: әділеттілік қажет пе?

Жол қозғалысына қатысты мәселелер тек жүргізушілерге емес, жаяу жүргіншілерге де байланысты. Сарапшылар жаяу жүргіншілерге қатысты айыппұл салу қажеттілігі туралы пікір білдірді.

Виктор Марсаков:

Жаяу жүргіншілерге айыппұл салу – жақсы идея. Шын мәнінде, оларға қатысты әкімшілік айыппұлдар бар. Бірақ мәселе – бұл айыппұлдарды кім және қалай салатынында. Мысалы, жаяу жүргінші рұқсат етілмеген жерден жолды кесіп өтсе, оны тек полиция қызметкері құжаттап, айыппұл сала алады. Ал мұндай құқық бұзушылықтарды бүкіл қала бойынша қадағалау үшін қанша полиция қызметкері керек?

Эдуард Эдоков жаяу жүргіншілердің жауапкершілігін күшейту қажеттілігін атап өтті.

Кей жағдайларда жаяу жүргіншілердің кінәсінен болған жол апаттары үшін жүргізушілер жазаланбауы тиіс. Егер жаяу жүргінші мас күйінде немесе рұқсат етілмеген жерден жолға шығып, апатқа себепкер болса, жүргізуші толықтай ақталуы керек. Бұл – дамыған елдерде қолданылатын әділетті тәжірибе.

Оның пікірінше, жол қозғалысының барлық қатысушылары – жүргізушілер де, жаяу жүргіншілер де өз жауапкершілігін сезінуі керек.

Автобус жолақтарын заңсыз пайдалану: қатаң шаралар қажет

Автобус жолақтарын заңсыз пайдаланған жүргізушілерге қатысты да қатаң шаралар ұсынылуда.

Эдуард Эдоков бұл туралы былай дейді.

Автобус жолақтарын заңсыз пайдаланғандарға салынатын айыппұл мөлшерін арттыру қажет. Сонымен қатар, барлық автобус жолақтарына камералар орнатып, қоғамдық көліктерге заң бұзушылықтарды тіркеу мүмкіндігін беру керек. Мұндай шаралар тәртіпті жақсартып, жолақтарды тек қоғамдық көліктер үшін сақтауға көмектеседі.

Ол мұндай бұзушылықтардың адамдар арасында наразылық тудыратынын және тәртіп бұзушылардың саны азаюы тиіс екенін айтты.

Айыппұл жүйесін қайта қарау: тәртіп пен әділеттілік арасындағы тепе-теңдік

Қазақстандағы айыппұл жүйесі жол қозғалысын реттеуді көздесе де, оның тиімділігі мен әділеттілігі қоғамда жиі талқыға түседі. Сарапшылардың пікірінше, жүйені жетілдіру қажет, бірақ айыппұлдарды төмендету тәртіпсіздікке әкелуі мүмкін.

Виктор Марсаков:

Егер айыппұлдарды төмендетсек, адамдар мұны еркіндік ретінде қабылдайды. Олар ережені бұзып, оны әдетке айналдырады. Сондықтан айыппұлдардың қазіргі деңгейін сақтап қалу немесе кей жағдайларда арттыру қажет.

Қалай болғанда да, жол ережелерін сақтау – әрбір қатысушының қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі шарты. Жүргізушілердің де, жаяу жүргіншілердің де жауапкершілігін арттыру арқылы жол қозғалысында тәртіпті нығайтуға болады.