Шымкент қаласындағы көгалдандыру мен ирригация саласындағы мемлекеттік сатып алуларға қатысты алаңдататын жағдайлар орын алуда. Соңғы жарты жылда қала әкімдігі 10 миллиард теңгеге жуық тендерлер өткізгенімен, оларды үнемі бірдей компаниялар жеңіп алған. Бұл жағдай бәсекелестіктің жоқтығын және бюджеттік қаражаттың тиімді пайдаланылмауын көрсетеді.

Тендер айналымы: «өз адамдарына» арналған жүйе

• «КлинЧин» ЖШС және «TRADE PARTNERS UNION» ЖШС көгалдандыру тендерлерінде кезекпен жеңіске жетіп отыр. Олар 45 миллионнан 530 миллион теңгеге дейінгі сомадағы кемінде 10 ірі тендерді алған.
• «HYDROLIFE-2050» ЖШС ирригациялық жүйелер мен су қоймаларын жөндеу бойынша 626, 628, 470 және 416 миллион теңге көлеміндегі келісімшарттарды жеңіп алған. Әрдайым ұқсас, өзіне ыңғайлы «бәсекелеспен» қатысқан.
• «Телқоңыр» ЖШС-ның негізгі қызметі тұрғын үй құрылысы болғанымен, ирригациялық жүйелер мен саябақтарды күтіп ұстау бойынша жүздеген миллион теңге болатын келісімшарттар алған. ACM Management компаниясымен бірге техникалық қадағалау тендерлерінде жиі кездеседі.

Формалды бәсекелестік пен ықтимал лоббизм

• Тендерлерге қатысушылар саны тұрақты түрде екі компаниядан аспайды. Жеңімпаздар мен жеңілгендер тендерден тендерге ауысып отырады.
• Кейбір тендерлерде құжаттамадағы өзгерістер шарттарды белгілі бір компанияларға бейімдеу мақсатында жасалған болуы мүмкін.
• Салық деректерін талдау көрсеткендей, «таңдалған» мердігерлердің салық төлемдері тендерлерді жеңіп алғаннан кейін күрт өседі.
• Компаниялардың мекенжайлары мен құрылтайшыларының ұқсастығы олардың өзара байланысын көрсетеді.

Әкім Сыздықбеков қайда қарап отыр?

Шымкент қаласының әкімі Ғабит Сыздықбеков осы процестің саяси жауапты тұлғасы. Алайда, ол бұл жағдайға қатысты ешқандай әрекет етпей, «комфорт» пен «даму» туралы пафосты есептермен шектелуде. Іс жүзінде бұл бәсекелестіктің имитациясы мен бюджет қаражатын «өз адамдарына» бөлу жүйесі.

Қойылуы тиіс сұрақтар:

• Неліктен негізгі тендерлерге үнемі бірдей компаниялар қатысады?
• «КлинЧин», «HYDROLIFE-2050», «Телқоңыр» және басқа компаниялардың мүдделерін кім және қандай деңгейде лобби жасайды?
• Неліктен қызмет саласы нақты емес және салықтық тәуекелдері бар мердігерлерге рұқсат беріледі?
• Неліктен қалада өзге компаниялар мен жеткізушілерге жол ашылмайды?

Не істеу керек?

• 2024–2025 жылдардағы барлық сатып алуларға тәуелсіз аудит жүргізу.
• Аффилирленгендік, келісім және жалған бәсекелестік белгілерін тексеру.
• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы органдардың араласуын қамтамасыз ету.
• Қоғамды сатып алуларды бақылауға тарту.

Қалалық орта бұл есеп беру үшін емес, өмір сүру үшін арналған кеңістік. Ал миллиардтар «айналымда» жүргенде, нақты комфорт тек қағаз жүзінде қалады.

Осы тақырып бойынша оқыңыз:

• Шымкент 2025 бюджеті: әкімнің басымдықтары күмән тудырады — неге қалада имидждік жобаларға басымдық беріліп, денсаулық сақтау мен бизнесті қолдау ескерілмейді.
• Жолға бөлінген миллиардтар, ал сенім — нөл: Шымкентте тендер қалай өтіп жатыр? — «өз адамдар» арасында жол жөндеу келісімшарттарын бөлу схемасын әшкерелеу.
• Шымкенттің құрылыс тендері неге тек 5 компанияға беріледі? — формалды бәсекелестік артында кімдер тұр және неге үнемі бірдей қатысушылар жеңіске жетеді.
• Экс-әкімнің «Отау-Стройы» Сыздықбеков кезінде қайтадан фаворитке айналды — бұрынғы әкіммен байланысы бар компанияның миллиардтық келісімшарттары және қазіргі әкімнің рөлі туралы.