Соңғы жылдары Қазақстанның сыртқы саясаты жаңа сапалық кезеңге өтті. Егер бұрын елдің халықаралық бағыты көбіне «көпвекторлы тепе-теңдік» ұғымымен сипатталса, бүгінде бұл ұстаным нақты саяси субъектілікке айналып келеді. 2025 жыл осы тұрғыдан алғанда Қазақстан дипломатиясының мазмұны өзгергенін айқын көрсеткен кезең болды.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың халықаралық сапарлары мен бастамалары кездейсоқ протоколдық кездесулер емес, нақты стратегиялық есепке құрылған. Мемлекет басшысы әлемдік геосаяси турбуленттілік күшейген шақта Қазақстанды «бейтарап бақылаушы» емес, пікір айтатын және ұсыныс енгізетін ел ретінде таныта білді.
Бұл бағыттағы маңызды символдық әрі саяси қадам – Тоқаевтың Нью-Йоркте өткен Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 80-сессиясында сөйлеген сөзі. Президент халықаралық қауіпсіздік архитектурасының дағдарысқа тірелгенін ашық айтып, Қауіпсіздік Кеңесінде «орта державалардың дауысы естілуі тиіс» деген нақты месседж жолдады. Бұл – Қазақстанның өзін халықаралық жүйеде екінші қатардағы ойыншы емес, тең серіктес ретінде қабылдатуға ұмтылғанын көрсетеді.
Сол сапар аясында Ақ үйде Дональд Трамппен өткен келіссөздер де назар аудартады. «Орталық Азия – АҚШ» (C5+1) саммиті барысында Қазақстан Авраам келісімдеріне қосылу ниетін мәлімдеді. Бұл шешім аймақтағы тұрақтылық пен экономикалық әртараптандыруға бағытталған прагматикалық қадам ретінде бағаланды. Нәтижесінде құны 17 млрд доллардан асатын инвестициялық келісімдерге қол қойылды – бұл дипломатияның нақты экономикалық өлшемге айналғанының дәлелі.
Шығыс бағыты да жүйелі түрде нығайып келеді. Қытаймен 2026–2028 жылдарға арналған ынтымақтастық меморандумына қол қойылып, Гуанчжоуда Қазақстанның Бас консулдығы ашылды. Бұл – тек дипломатиялық өкілдік емес, Оңтүстік Қытайдың өндірістік және логистикалық әлеуетімен тікелей жұмыс істеуге мүмкіндік беретін экономикалық плацдарм. Қытайдың экспорттық аймақтарының дәл осы өңірге шоғырланғанын ескерсек, шешімнің прагматикалық негізі анық байқалады.
Аймақтық саясатта Қазақстан Орталық Азияны сыртқы күштердің ықпал аймағы ретінде емес, дербес субъект ретінде қалыптастыруға күш салуда. 2025–2027 жылдарға арналған Өңірлік жол картасы мен «Орталық Азия – 2040» тұжырымдамасы өнеркәсіптік кооперацияны тереңдетуге бағытталған. Бұл – декларация емес, өндірістік тізбектерді біріктіруге негізделген нақты модель.
Маңызды институционалдық жетістік – Алматыда БҰҰ-ның Орталық Азия және Ауғанстан бойынша Аймақтық орталығының құрылуы. Президент Тоқаев пен Антониу Гутерриш арасындағы келіссөздер нәтижесінде қабылданған бұл шешім Қазақстанның бейтарап диалог алаңы ретіндегі мәртебесін бекіте түсті. Алматы біртіндеп өңірлік дипломатияның хабына айналып келеді.
Солтүстік бағытта да стратегиялық сабақтастық сақталды. Мемлекет басшысының Ресейге жасаған мемлекеттік сапары барысында жан-жақты стратегиялық әріптестік пен одақтастық туралы декларацияға қол қойылды. Бұл құжат екі ел арасындағы экономикалық және қауіпсіздік саласындағы өзара тәуелділіктің институционалдық негізін жаңғыртты.
Азия-Тынық мұхиты бағыты да назардан тыс қалған жоқ. Жапонияға жасалған ресми сапар қорытындысында 3,7 млрд доллар көлемінде коммерциялық келісімдер бекітілді. Жапонияның инвестициялары, әдетте, технология, жасыл энергетика және өңдеу өнеркәсібіне бағытталатынын ескерсек, бұл келісімдердің ұзақмерзімді қайтарымы жоғары.
Жалпы алғанда, 2025 жылы Қазақстан сыртқы саяси аренада 40,7 млрд доллардан астам инвестициялық келісімдерге қол жеткізді. Нидерланды, АҚШ, Қытай, БАӘ және Швейцария сынды елдердің негізгі инвесторлар қатарында болуы – халықаралық сенімнің нақты индикаторы.
Бұл деректер бір нәрсені айқын көрсетеді, Қазақстанның сыртқы саясаты енді тек тепе-теңдік сақтауға емес, ұлттық мүддені белсенді түрде ілгерілетуге бағытталған. Орта держава ретіндегі Қазақстан өз дауысын таба бастады – әрі бұл дауыс барған сайын анық естіліп келеді.
