Шымкент қаласы құрылыс саласын дамытуға ондаған миллиард теңге құйып жатыр. Алайда іс жүзінде бюджет бір ғана компаниялар тобы ұтып алатын жабық тендерлік жүйеде — бәсекелестік тек көзбояушылық, ал әлеуметтік мәселелер шешілмей қалып отыр. Шымкент қаласының Құрылыс басқармасының мемлекеттік сатып алуларына жүргізілген талдау алаңдатарлық әрі жүйелі проблемаларды көрсетіп отыр.

Ондаған миллиард теңгеге өтпей қалған сатып алулар: баспана қағазда ғана

Соңғы бірнеше айда Құрылыс басқармасы әлеуметтік осал топтарға арналған бір, екі және үш бөлмелі пәтерлерді сатып алуға 30-дан астам тендер жариялаған. Әр лоттың сомасы 148,5 миллионнан 297 миллион теңгеге дейін жеткен. Алайда барлық сатып алулар бірдей нәтижемен аяқталған: «өтпеді» деп танылған.

Жаппай сәтсіздіктерге қарамастан, тендерлер сол шарттармен қайта-қайта жариялана береді. Жалпы сомасы 20 миллиард теңгеден астам қаржы жоспарланған, бірақ игерілмей қалған. Осы уақытта жаңа құрылыс қызу жүріп жатыр — Бозарық шағынауданында 5 қабатты үйлер әр нысанға 1,5–2,5 миллиард теңгеден салынып жатыр. Алайда бұл бағыттардың ешқайсысы нәтиже бермеген — тұрғын үй халыққа берілмейді, пәтерлер сатып алынбайды.

Миллиардтар – бір қолға: жалған бәсекелестік пен қайталанатын мердігерлер

Өтпеген сатып алулармен қатар құрылыс, күрделі жөндеу және техникалық қадағалау бойынша тендерлер жалғасып жатыр – және бұл тендерлерде әрдайым бір топ компаниялар жеңіске жетеді, олар әдетте бірдей құраммен қатысады:

«Ақ Ордасы корпорациясы» ЖШС – кем дегенде 6 тендерді жеңіп алған, әрқайсысының құны 1,5-тен 2,1 млрд теңгеге дейін.

«Real Stroy Invest» ЖШС – осындай лоттарда жиі жеңімпаз, көбіне «Ақ Ордасымен» бәсекеге түседі.

«СП Бірлік Инжиниринг» ЖШС – «Amanat Elevate»-пен жұптаса отырып күрделі жөндеуге арналған үш ірі келісімшарт алған.

«СИГРОСТ» пен «BAQ Building Group» ЖШС – жеңімпаз бен екінші қатысушы рөлдерін кезек-кезек атқарады.

Осындай тұрақты жұптар — «Ақ Ордасы корпорациясы» ⇄ «Real Stroy Invest», «Бірлік Инжиниринг» ⇄ «Amanat Elevate», «СИГРОСТ» ⇄ «BAQ Building Group» — барлық ірі сатып алуларда дерлік кездеседі. Бастапқы бағадан бағаның төмендеуі жоқтың қасы немесе мүлде болмайды. Кейбір жағдайларда жалғыз ғана жеткізуші қатысады, соған қарамастан сатып алу өтті деп танылады.

«Real Stroy Invest» жол жөндеу саласында да белсенді бюджетті игеріп жатыр. Орташа жөндеу деп аталатын тендерлерде бұл компания «Отан Құрылыс» ЖШС-мен кезектесіп жеңіске жетеді. Сценарий қайталанады: бір лотта біреуі жеңсе, келесіде екіншісі. Жеңіс көбіне өңірлік тіркеу туралы анықтаманың болуына байланысты. Егер бір тарап анықтама ұсынбаса — екіншісі жеңеді. Келесі тендерде – керісінше.

«Real Stroy Invest» жол жөндеу бойынша 6 тендерді жеңіп алған, жалпы сомасы 1,4 млрд теңгеден асады.

«Отан Құрылыс» – осыған ұқсас 3 лотта жеңімпаз болған, жалпы сомасы 637 млн теңгеден асады.

Сырттай қарағанда – бәсекелестік бар. Іс жүзінде – келісіп бөлінген тендерлер, қайталанатын қатысушылар арасында.

Нәтижесінде, 30 млрд теңгеден астам сомаға арналған тендерлер жабық ойыншылар шеңберінде бөлініп отыр. Олар бәсекелестік бардай етіп көрсетіп, шын мәнінде бірін-бірі алмастыратын, тендерлік жоспарлауға ыңғайлы, бірақ бюджет үшін зиянды жүйе құрып алған.

Әкімнің рөлі мен биліктің үнсіздігі: әрекетсіздік пе, әлде схемаларды жасыру ма?

Шымкент қаласының әкімі Ғабит Сыздықбеков сатып алулардың сәтсіздігі мен жалған бәсекелестіктің аясында жұрт алдында үнсіз қалып отыр. Ашық тергеу де, тексеріс те, кадрлық шешімдер де жүргізілген жоқ. Осы арада миллиардтаған бюджет қаражаты «ыңғайлы» схемалар арқылы үнемі жеңіске жетіп жүрген компанияларға бөлінуде. Мұндай жағдайды елемеу — оған ортақтасу деген сөз.

Олжас Тәжібеков, Құрылыс басқармасының басшысы, жаңа сатып алуларды жалғастырып жатыр, бірақ негізгі мәселелердің бірде-бірі шешілген жоқ: тұрғын үй де, мектеп те, инфрақұрылым нысандары да соңына дейін жеткізілмеген. Ал жобалық-сметалық құжаттама (ЖСҚ), техникалық қадағалау және тендерлерді сүйемелдеу үшін миллиондаған қаражат жұмсалып жатыр.

Егер бұл жүйелі жемқорлық пен басқарушылық банкроттық болмаса, онда не?

Ондаған тендерлерді кезекпен бірдей компаниялар жеңіп алғанда, тұрғын үй салынбаса да, құжаттама мен қадағалауға қаржы тұрақты түрде игеріліп отырса — бұл жүйенің істен шығуы емес, оның нақты құрылған үлгісі. Бұл үлгі үшін қаланың әкімі жауап беруі тиіс.

Қоғам мен бақылаушылар тікелей сұрақтар қоюы тиіс:

Неліктен қаланың құрылыс нарығы 5–6 компаниямен ғана шектеліп отыр?

Неліктен миллиардтаған теңгеге жарияланған лоттарда нақты бәсекелестік жоқ?

Неліктен сәтсіз өткен тендерлер тергеуге себеп болмай жатыр?

Бұл модельдің сақталуына кім нақты мүдделі?

Әкімдікке, Құрылыс басқармасына және негізгі мердігерлерге қатысты тексеру қашан басталады?

Шымкентке жалған дамудың емес, шынайы жұмыстың қажет екені анық — ашық тендерлер, нәтижелер туралы есептер және игерілген әрбір теңгеге саяси жауапкершілік болуы тиіс. Ал қазіргі жағдай — бюджетті «өз адамдарының» пайдасына игеруге арналған жақсы ұйымдасқан жүйеге көбірек ұқсайды.