«Ақтөбе облысының құрылыс, сәулет және қала құрылысы басқармасы» мемлекеттік мекемесі – өңірдегі бюджет қаржысының ең ірі игерушілерінің бірі. Ержан Мұздыбаев басшылық еткен 2024–2025 жылдары құрылыс, инженерлік қызмет, техника мен тіпті противогаз сатып алуға 100-ден астам тендер өткізілген. Жалпы сома – ондаған миллиард теңге. Алайда ресми белсенділіктің артында алаңдатарлық жайттар жасырынған: формалды бәсекелестік, бірдей қатысушылар, сатып алулардың үнемі бұзылуы және өзара байланыс белгілері байқалады.
Бәсекесіз жүздеген миллион
Ірі лоттардың кейбірі:
6,79 млрд ₸ — 300 орындық балабақша құрылысы;
892 млн ₸ — Бадамша ауылындағы емханаға жапсаржай салу;
887 млн ₸ — Матай ауылындағы оқу-жаттығу базасы;
823 млн ₸ — Мартөк ауылындағы өрт сөндіру депосы.
Бұл тендерлердің барлығы рейтингтік-баллдық жүйе бойынша өткізілгенімен, қатысушылар саны өте аз — көбіне тек екі компания ғана. Бір-бірін қайталайтын мердігерлер, нақты жеңілдіктің болмауы мен формалды бағалау тәртібі шынайы бәсекені имитациялауға ұқсайды. Бұл болса, қаржының алдын ала бөліске түсіп жатқанын аңғартады.
Әр үшінші тендер — өтпей қалуда
Талдау нәтижесі мынадай жайттарды көрсетті:
Тендерлердің 27%-ы өтпеген — не өтінімдер мүлде болмағандықтан, не ұсыныстардың бәрі кері қайтарылғандықтан;
Техникалық құжаттамаға өзгерістер енгізу — үйреншікті жағдайға айналған;
Сатып алу процесі кезінде баға, мақсат немесе шарттардың өзгеруі жиі кездеседі — бұл қажетті компанияға ыңғайлы жағдай жасау құралы ретінде қолданылады.
Негізгі қажеттіліктер де сатып алынбай қалуда — пошта қызметі, бензин, интернет, байланыс сынды лоттар кейде 3–5 рет жарияланып, күшін жойғаннан кейін ғана бір жеткізушімен тікелей келісімшарт арқылы беріледі.
Противогаз бен автокөлік: көп талпыныс — бір нәтиже
16,9 млн теңге тұратын автокөлік сатып алу тендері алғашында өтпей, кейін бір ғана көзден сатып алу жолымен жүзеге асқан. Жеңімпаз әрі жалғыз қатысушы — «West line ltd» ЖШС.
Тапсырыс беруші жеткізушіден мынадай талаптарға сай автокөлік сұраған:
-жоғары жайлылық және техникалық жабдықталу деңгейі;
-рамалық жол талғамайтын көлік;
-бензин қозғалтқышы (көлемі 1,97 л-ден аспайтын);
-кемінде 215 ат күшіне ие, сегіз сатылы автоматты беріліс қорабы;
-толық жетек (4WD), артқы дифференциалды блоктау және 22,3 см-ден кем емес жол саңылауы;
-шанақ түсі — тапсырыс берушімен келісіледі.
Ал противогаздар мен алғашқы көмек қобдишаларына арналған тендерлер бірнеше рет өткізіліп, бір ғана қатысушы, бір ғана жеңімпаз форматы қайталанып отырған. Шарттар өзгеріссіз қалса да, нәтиже бұрынғысынша.
Қайталанатын мердігерлер — бір сахна, әртүрлі рөл
Ақтөбе облысындағы мемлекеттік сатып алуларда белсенді «кейіпкерлердің» қатарында мына компаниялар бар:
«Рус Тал» ЖШС — 4 лотта қатысқан, соның ішінде 3 рет жеңіліп, бір рет жеңіске жеткен;
«Кварц-Спецсервис» ЖШС — екі тендерде жеңімпаз болған, екі жағдайда да қатысушылар бірдей болған;
«Стройком+Сервис» ЖШС пен «Азия Газ Монтаж» ЖШС — әдетте «екінші орын» алып, бәсекелестік бар сияқты әсер қалдырады;
«ЖайықПромСервис» — бір қарсыласын, «СК ЛИРА» ЖШС-ны, екі рет қатарынан жеңіп шыққан.
Мұндай «карусель» тәрізді тәсілдер келісілген әрекетті немесе компаниялардың байланысын көрсетуі мүмкін. Бұл схема бір көзден сатып алуды айналып өтіп, нәтиже алдын ала болжанатындай етіп бақылауға мүмкіндік береді.
Мүмкін байланыстылық белгілері:
Бір-бірін қайталайтын мердігерлер жұбы;
Ешқандай жеңілдік жасалмауы немесе ұсыныстар арасындағы айырмашылықтың мардымсыз болуы;
Жеңімпаз бен екінші орын алған компаниялардың құрылтайшылары немесе мекенжайларының сәйкес келуі;
Жаңа компаниялардың нарықта мүлдем көрінбеуі;
Бірнеше рет тек екі ойыншы ғана қатысқан сатып алулар.
Мысалы, 6,79 млрд теңгелік тендер (Ақтөбеде ерекше балаларға арналған балабақша құрылысы) — бар болғаны екі қатысушы. Жеңімпаз — «Казстройподряд» ЖШС, бұған дейін күмәнді істермен аты шыққан. Ал екінші орын — BERTYS CONSTRUCTION ЖШС-ға тиесілі, ол да ірі тендерлерде бұрын көзге түскен.
Бұл жай ғана сәйкестік пе, әлде жалған бәсекенің көрінісі ме?
Бұл жекелеген жағдай емес — бұл тұтас жүйе
Біз жүйелі мәселенің куәсі болудамыз: бірдей мердігерлер, бірдей байланыстар, бірдей схема. Бюджет қаражаты бірнеше компанияның қолына шоғырланса, ашықтық пен әділ бәсеке атымен жоқ. Халық тек ғимараттардың сыртын көреді, бірақ олардың қалай, қаншаға және кімнің есебінен салынғанын білмейді.
Не істеу керек:
Барлық мердігерлерді аффилиацияға тексеру: мекенжайлар, құрылтайшылар, IP-адрестер;
Конкурс нәтижелерінің толық хаттамаларын жариялау — тек жеңімпаздарды емес;
Бір тоқсанда бір реттен артық тендер ұтқан мердігерлерді аудиттен өткізу;
Ірі жобалар бойынша кемінде үш қатысушының болуы — міндетті талап ретінде енгізу;
Келіскен әрекет белгілері байқалған тендерлерді Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ведомствоға тапсыру.
Қорытынды:
Ержан Мұздыбаев басқаратын басқарма ондаған миллиард теңгені жұмсап отыр, бірақ нәтижесінде — тұйықталған мердігерлер тобы, қайталанатын схемалар мен бәсекенің жоқтығы. Ақтөбе облысының әкімі Асхат Шахаров болып жатқан іске саяси әрі әкімшілік баға беруге міндетті.
Мүмкін, тексерумен шектелмей, ауқымды антикоррупциялық тергеу жүргізетін уақыт жеткен шығар.
🔗 Материал www.goszakup.gov.kz ресми порталы деректері негізінде дайындалған.
Оқи отырыңыздар:
