Кеше Instagram-паблик @ztb_kz парақшасында Өзбекстан президентінің үлкен қызы Саида Мирзиееваға арналған мақтау посты жарияланды. Бұл жазбада жарнама туралы ешқандай белгі болмаған – «серіктестік материал» деген белгі де қойылмады. Тек мақтау, дипломатиялық бағыттағы «ізгі миссия» және көрші автократияның гуманитарлық бастамалары ғана.

Жымиған PR мен жасырын баға

Жазбада Саида Мирзиееваның Мәскеуге жасаған жұмыс сапары, РФ шенеуніктерімен кездесуі, медиа, жастар және мәдениет салаларындағы талқылаулар сипатталған. Барлығы өте жылы, тіпті сүйсіне жазылған — оқырманға бұл басқа мемлекеттің өкілінен гөрі, жергілікті қоғамдық көшбасшы секілді көрінеді.

Мәселе сапарда емес. Мәселе — форматта және ашықтықтың болмауында: жазба жарнамалық немесе демеушілік материал екені көрсетілмей жарияланған. Тек жұрттың сынынан және пікірлерді бұғаттағаннан кейін ғана кішігірім «серіктестік материал» деген жазу пайда болды. Бұл «сасқан үйрек артымен жүзедінің» кері іспетті нәрсе.

Қазіргі геосаяси шиеленіс пен ақпараттық қауіпсіздікке деген қоғамдық алаңдаушылық жағдайында мұндай әрекет жауапсыздық қана емес, Қазақстанның ақпараттық егемендігіне қауіп төндіреді.

Танымал сценарий: Дариға кезіндегі PR

Мұндай стильдегі бейне — «интеллигент, әйел-көшбасшы, мәдениет пен жастардың қорғаушысы, ізгілік пен прогрестің жаршысы» — Қазақстан медиасында бұрыннан бар. Бұны ел 2000-жылдардың басында Дариға Назарбаеваға арналған материалдардан көрген. Ол кезде де БАҚ оны тек президенттің қызы ретінде емес, «жаңа гуманизмнің» өкілі ретінде көрсетті.

Сол кезден бастап «мұрагерлер культі» медиа арқылы қалыптаса бастады. Бүгінде көрініс өте ұқсас — тек енді Саида Мирзиеева, және бұл PR Қазақстанның емес, Өзбекстанның мүддесіне жұмыс істеп тұр. Айырмашылығы — бұл жолы бәрі ақылы түрде және аудиториядан жасырын түрде жүргізіліп отыр.

Халық ашық айтты: «ZTB — өзбек пропагандасын жүргізіп отыр ма?»

@ztb_kz ішкі прайс-листі бойынша мұндай контентті жариялау кем дегенде 700 000 теңгеге бағаланады. Саида Мирзиееваның сапары, ресейлік шенеуніктермен кездесуі, «гуманитарлық серіктестіктің құндылықтары» мадақталған жазба жарнама белгісінсіз жарияланды.

💬 Қолданушылар ашық айтты:

• «Коммерческие интересы выше национальных — всё понятно с ZTB»
• «Вы продвигаете узбекскую пропаганду и даже не указали, что это платно?»
• «ZTB — агент соседней автократии. Работаете за деньги, не за идеи»
• «Вас купили, а вы даже не заметили. Но мы почувствовали запах»
• «Требую признать ZTB иностранным агентом. Информполе — не для торговли»
• «Мда… ztb, баска елдын кыммен не истеп жаткандыгы бызге не ушын кажет?»
• «Пропагандистский мусор, а не новость»

Жазба тек қоғамдық резонанстан кейін ғана өзгертілді. Пікірлер бұғатталды. Ал «серіктестік материал» деген белгі — тек кейінірек пайда болды.

Турсынов: «Государство меня не финансировало — я работаю с теми, кто ценит меня»

ZTB негізін қалаушы Марғұлан Тұрсынов сынға былай деп жауап берді:

«Я сотрудничаю с фондом Саиды Мирзиеевой. Государство меня не спонсировало, я свободен в партнёрстве. Работаю с теми, кто уважает мои площадки».

Бірақ бұл жауап сенімсіздікті күшейтті, себебі мәселе серіктестікте емес, ашықтық пен заңға бағынуда. Ақпараттық ықпал, әсіресе шетелдік көзден келген болса, қазақстандық заңнамаға сәйкес, бірден белгіленуі тиіс — «Жарнама туралы» ҚР заңында нақты көрсетілген.

Nur.kz — тыныш, бірақ сол схема

@kaznews (Nur.kz платформасы) аккаунтында да Саида Мирзиееваға арналған ұқсас PR-пост жарияланды. Формулировкалар — бірдей: дипломатия, білім, әйел көшбасшылығы, гуманитарлық үнқатысу. Жарнама екені немесе серіктестік материал екені еш жерде көрсетілмеген. Бұл жазбаның нарықтық бағасы шамамен 400 000 теңге.

Мұнда да қолданушылар үнсіз қалмады:

• «Зачем нам эти новости?»
• «Что за пиар Узбекистана в казахстанском информпространстве?»
• «Kaznews продажной стали?»
• «ZTB комментарии закрыл, теперь это у вас. Что за ***?»
• «Проплаченный пиар»

Бұл пікірлер ақпараттық кеңістікті қолдан жасырын мақсатта пайдалануға халықтың реакциясы. Аудитория сенімнің бұзылғанын айқын білдіруде.

Неліктен бұл қауіпті?

• Қазақстан Республикасының «Жарнама туралы» заңын бұзу — саяси бағыттағы жасырын жарнама.
• Медиаға деген сенімді бұзу — ақылы контент объективті жаңалық ретінде ұсынылуда.
• Ақпараттық араласу — шетелдік мүдделер аудиторияға ашық ескертусіз енгізілуде.
• Қауіпті үлгіні қайталау — «мұрагерлер» PR-ы тағы қайталанып жатыр, тек бұл жолы сыртқы күштермен.