Фото : АО «ҰБХ «Бәйтерек»

«Бәйтерек «ҰБХ» АҚ Басқарма төрағасы Айдар Әріпханов «Атамекен» ҚР Ұлттық Кәсіпкерлер палатасы Басқарма Төрағасы Абылай Мырзахметовтің квазимемлекеттік сектор реформасы туралы мәлімдемесіне қатысты түсініктеме берді.

Айдар Әріпханов мәлімдемесі төменде:

«Бәйтерек»  холдингі Қазақстанда төтенше жағдай кезінде кәсіпкерлерді қолдау бойынша жаңа бастамаларды жүзеге асыруға белсенді түрде кіріскенін ескерсек ҰКП (Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасы) Басқарма Төрағасының мәлімдемесі қолайсыз уақытта болды деуге болады. Әрине, төтенше жағдай режимі кәсіпкерлердің қаржылық жағдайына айтарлықтай соққы бергені мәлім. Біз осы қиын кезеңде барынша қолдау көрсету үшін Холдингтің және оның еншілес ұйымдарының микро, шағын, орта және ірі бизнесті қолдау жөніндегі барлық ресурстарын жұмылдырамыз.

Сондай-ақ ҰКП басшысы толық зерттемей, атүсті шешім шығарған. Десе де кей жайыттарға жауап бергім келеді.

«Даму» Қорының ҰКП басқармасына берілуіне байланысты. ҚР заңнамасына сәйкес, «Даму» Қоры мен ҰКП кәсіпкерлікті қолдаудың әр түрлі тәсілдерін жүзеге асырады. Қор мемлекет тарапынан кәсіпкерлерді қаржылық қолдауды жүзеге асыру құқығына ие, ал ҰКП – коммерциялық емес ұйым бола отырып, қауымдастықты шоғырландыруға жәрдемдесу, кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау жөніндегі кәсіпкерлік субъектілерінің одағы. Яғни, «Даму» Қоры палатаның функцияларын қайталамайды және ҚР Үкіметінің микро, шағын және орта бизнесті дамыту бойынша қаржылық бағдарламалар шеңберінде жалғыз операторы болып табылады. ЭЫДҰ елдерінде «Даму» Қорына ұқсас кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі ұйымдар да Үкімет ведомствосына кіреді.

Біз Кәсіпкерлік кодексте белгіленген «Даму «Қоры» АҚ-ның функцияларын ҰКП-на беру мүдделердің тікелей қақтығысына және сыбайлас жемқорлыққа әкеп соғады деп санаймыз, өйткені кәсіпкерлерді мемлекет атынан қаржылай қолдау туралы шешімдерді кәсіпкерлер одағын ұсынатын ҰКП қабылдайды, олар осы палатаға мүшелік жарналарды төлейді.

Сонымен қатар, Абылай Мырзахметов айтып отырған КҚКО Екінші деңгейдегі банктер мақұлдағанға дейін 2017 жылы жобаларды сүйемелдеумен қысқартылып, қайта форматталды.

«Қазақстанның Даму Банкі» АҚ қазір импорт алмастыру саясатының операторы бола алады, үлкен инфрақұрылымдық жобалармен жұмыс істей алады және Үкімет атынан банктер үшін кепілдер және басқа да мәселелер бойынша шешімдер қабылдай алады деген мәлімдемелерге қатысты.

ҚДБ импортты алмастырудағы рөлі қандай екендігі туралы сіз біздің банк қолдаған жобалар тізіміне кіріп біле аласыз. Банк қоржынына 55 инвестициялық жоба және 6,3 трлн теңгеге 15 экспорттық операция кіреді.

ҚДБ қаржыландырылған жобалар қазірдің өзінде импорт алмастыру бойынша үлкен үлес қосып келеді және олардың өнімдері таяу және алыс шетел нарықтарына белсенді экспортталады: бұл Қазақстанның жаңғыртылған үш МӨЗ – Павлодар, Шымкент және Атырау МӨЗ – бұл жергілікті ЖЖМ нарығындағы тапшылық проблемасын шешкен қазақстандық мұнай-химия саласындағы ірі жобалар, бұл Бройлер өсіру бойынша Макинск құс фабрикасы, ол салқындатылған құс етіне деген ішкі сұранысты қанағаттандырып отыр, Шымкентте күштік трансформаторлар шығаратын жаңа заманауи Asia Trafo зауыты, «Ақтөбе рельс-арқалық зауыты» ЖШС ұзын өлшемді рельстер шығаратын зауыт және т.б.

Үлкен инфрақұрылымдық жобалар туралы айта отырып , мен «Сарыарқа» магистральды газ құбырын , Мойнақ ГЭС салу немесе елдің 828 ауылдық елді мекенінде талшықты-оптикалық байланыс желілерін құру жолымен 2,5 мыңға жуық мемлекеттік орган мен бюджеттік ұйымдарды кең жолақты қолжетімділікпен қамтамасыз етуді еске түсіруді ұсынамын.

Сондықтан ҚДБ «Бәйтерек» холдингінің құрамындағы импорт алмастыру саясатын бұрыннан іске асырып келеді және ірі инфрақұрылымдық жобаларды қолдайды. Мен оның өте табысты екеніне бек сенімдімін.

Үкімет атынан банктер үшін кепілдер және басқа да мәселелер бойынша шешім қабылдау және басқа да сұрақтар бойынша ұсынысқа келетін болсақ, ҚДБ заңнамалық деңгейде мұндай өкілеттіктер жоқ. Банк несие беру нарығында ерекше орын алады, оның қызметі» ҚДБ туралы» Заңмен және несие саясаты туралы меморандуммен қатаң реттелген.

Сондай-ақ, еншілес ұйымымыз «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-ның  ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне беру неге тиімсіз екендігін түсіндіргім келеді, ол онысыз да «Бәйтерек»холдингінің акционері болып табылады.

Біріншіден, Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі акционерін ауыстырмай, елдегі тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесін іске асыра отырып, өз функцияларын толық көлемде және табысты орындап отыр. 16 жылдан бері Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі «Бәйтерек» холдингінің басшылығымен жеті жыл жұмыс істеп келеді. Банктің барлық көрсеткіштерінің негізгі өсуі осы кезеңге келді. Біздің Банктің арқасында 220 мыңнан астам қазақстандық қолжетімді шарттар бойынша тұрғын үй алды. Бүгінде банкке 1,5 млн қазақстандық сенім білдіруде. Тек соңғы үш жылда депозиттердің саны 731 мыңға артты. Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі ұзақ мерзімді салымдар нарығында бірінші орынға ие . Сондай-ақ, жыл сайынғы қарыз көлемі де өсуде. Өткен жылы банк 50 323 қарыз берді . Қызмет қарқыны өсіп келе жатқан кезде банк операциялық жүктемелерді штаттың » үрлеуі» есебінен емес, қазіргі заманғы технологияларды енгізу және бизнес-процестерді онлайн-режимге көшіру арқылы бәсеңдетеді .

Екіншіден, ҰКП басшысы баяу қызмет көрсетіп жатқанымен қоймай, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі сұрамаған қызметті ұсынып отыр. Штаттық саны 1300 адамнан асатын, Қазақстанның барлық өңірлерінде филиалдық және агенттік желісі дамыған банк өз қызметінде озық технологияларды пайдалануы, стратегиялық шешімдер қабылдауда, өтімділікті басқару мәселелерінде жедел болуы және өз қызметін қорландыру үшін жоғары кредиттік рейтингі бар мықты акционері болуы тиіс. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне көшу Банктің мобильдігін шектейді, өйткені Министрлік банктерді басқарумен, ұлттық және халықаралық қаржы нарығындағы өзара қарым-қатынастармен айналыспайды.

Жалпы, ҰКП Басқарма төрағасы «Бәйтерек» Холдингінің қажеттілігін түсінбеуі біртүрлі, өйткені ол Президенттің 2013 жылғы Жарлығына сәйкес құрылған. Сол жылы біз әртүрлі министрліктер басқаратын және мемлекеттік органдар жанынан жұмыс істейтін профильді  10 ұйымды басқаруға алдық.

Біріншіден, сол жылы біз кейбір еншілес ұйымдарды шығынды жағдайда қабылдадық және өз қызметінің жеті жылы ішінде оларды шығынсыз жағдайға шығара алдық. Мысалы, ҚДБ 90 күннен астам мерзімі өткен төлемдері бар, тазалау тетігінің болмауы нәтижесінде қызмет басынан жинақталған қарыздар банк активтерінің 42%- ын құрады ( 2013 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша ) және жинақталған шығын (2013 жылдың соңындағы жағдай бойынша )51,12 млрд теңгені құрады .

Екіншіден, кәсіби Басқарма берілген еншілес ұйымдардың негізгі стратегиялық және қаржылық көрсеткіштерін жақсартуға ықпал етті . 2013 жылмен салыстырғанда 2016 жылы Холдинг капиталы 40%– ға, активтер 2,2 есеге, кредиттік портфель шамамен 3 есеге, меншікті капитал кірістілігі 22%– ға, пайда 1,5 есеге өсті .

ҰКП басшысын қызықтырған ұйымдар бойынша мәліметтерді нақтылай аламын. Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің активтері 2013 жылдан бастап 382%- ғ а ө сті( 354,4 м лрд т еңгеден1 3 53,28 м лрд т еңгеге дейін ), ал меншікті капитал 253%- ғ а ж етті( 96,68 м лрд т еңгеден2 44,86 м лрд т еңгеге дейін ). Бұл ретте тұрғын үй құрылыс жинақ банкі портфелінің негізгі серпінді өсуі соңғы 4 жылға келеді.

«Бәйтерек» холдингі құрамындағы «Даму» Қоры активтердің 199%- ға (169,3 млрд теңгеден 337,5 млрд теңгеге дейін ) өсуін көрсетті, меншікті капитал 107%- ға (80 млрд теңгеден 85,9 млрд теңгеге дейін ) жетті.

Сонымен қатар, әрине, ҚДБ активтері 2013 жылдан бастап 256% – ға өсті (1014 млрд теңгеден 2 593 млрд теңгеге дейін), меншікті капиталы 168% – ға жетті (252 млрд теңгеден 423 млрд теңгеге дейін), ал несие қоржынының көлемі 508% – ға өсті (407 млрд теңгеден 2 066 млрд теңгеге дейін). Өсуге Тренд 2015 жылдан бастап жиналған . ҚДБ 2015 жылы Қазақстанның инвестициялық қорына стресстік активтерді бере отырып, өсуге, сондай-ақ инвестициялық жобаларда және қарыз портфелінде валюталық тәуекелдердің айтарлықтай төмендеуіне бағам ала алды .

2015 жылдан бастап 2019 жылға дейін «Бәйтерек» Холдингі мемлекеттік көздерден 1,2 трлн теңге алды. Сонымен қатар, капитал нарықтарынан 2 трлн теңге көлемінде қаражат тарту да қамтамасыз етілді. Арзан Мемлекеттік көздерді нарықтан анағұрлым қымбат етіп араластыра отырып, Холдинг аталған барлық қаражатты біздің еліміздің кәсіпкерлеріне сыйақының салыстырмалы төмен ставкасы бойынша кредиттер мен тікелей инвестициялар беру арқылы республика экономикасына инвестициялауға бағытталған. Көрсетілген қаржыландыру көздерін араластыру экономикаға қатысушы мемлекет тарапынан қолдау көлемін 2-3 есеге ұлғайтуға мүмкіндік береді.

«Атамекен» ҰКП-да мәселе өзіміздің бастапқы МИССИЯМЫЗ мен қызмет стратегиясын түсінеміз. Кәсіпкерлердің мүдделерін қорғаудың орнына палата барлық мемлекеттік және квазимемлекеттік функцияларды сынға алып, өзіне тартып, сол арқылы мемлекеттік тапсырыстарды барынша көбірек орындауға және одан табыс табуға тырысты.

Ал , қазір кәсіпкерлерде олардан жиналған жарналар бойынша көптеген сұрақтар туындайды, олар іс жүзінде сол кәсіпкерлер үшін қосымша салық болып табылады. Барлық көрсетілген жарналар штат саны 1000 қызметкер бар Палатаның қызметіне және жұмыс істеуіне жұмсалады. Соңғы 3 жылда бұл ұйымның шығындары екі есеге артып, жылына 19 млрд теңгеге жетті.

Егер мұны «Бәйтерек» холдингімен салыстыратын болсақ, онда 54 млрд теңге шығын барлық Холдингтің 2800 қызметкеріне оның филиалдық желісімен, оның ішінде тұрғын үй құрылыс жинақ банкімен тиесілі, оған барлық қызметкерлердің жартысы мен барлық шығыстардың 35%- ы , ал бұл елде берілетін барлық ипотеканың 2/3 бөлігі және барлық негізгі тұрғын үй бағдарламаларын іске асыру жатады .

Сонымен қатар, белгілі болғандай, Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша «Бәйтерек» холдингі өзінің «еншілес» компанияларын оңтайландыру бойынша жоспарлы жұмыстар жүргізуде.

Бізде елдің даму институттарын кәсіби басқару қажеттілігіне күмән жоқ. Ал жоғарыда көрсетілген дәлелдер, менің ойымша, «Бәйтерек» холдингі осы міндетті табысты орындап келеді. Біз «Атамекен» ҰКП-мен біз үшін дәл осы қиын уақытта ауызша пікірталасқа келгіміз келмейді. Қазір «Бәйтерек» холдингі төтенше жағдай режимін амалсыз енгізуден зардап шеккен бизнесті тоқтатуға белсенді дайындалуда.

Халықаралық тәжірибе көрсетіп отырғандай, даму институттары бірінші кезекте елдердің үкіметтері өткізетін дағдарысқа қарсы іс- шараларға тартылады.

Біз қалыптасқан жағдайдан ауыртпалықсыз шығу үшін Бизнестің, квазигоссектор мен мемлекеттің ынтымақтастығы мен әріптестігін күшейтуге ниеттіміз.