Ақмола облысындағы дизель отынына қатысты жеңілдікті схема: шынайы фермерлер шеттетіліп, "таңдаулылар" байып жатыр.
Журналистік зерттеу / ФБРК материалына сілтеме жасай отырып, қазақша нұсқасын ұсынып отырмыз.
2021 жылы Ақмола облысының прокуратурасы ауыл шаруашылығын қолдауға арналған жеңілдікпен берілетін дизель отынын жымқырудың кең ауқымды схемасын әшкереледі. Мемлекеттен бөлінген мыңдаған тонна дизель шын мәнінде фермерлерге жетпей, билікке жақын операторлардың қоймаларында қалып қойған. Ал ауыл еңбеккерлері сол отынды нарықтағы бағамен сатып алуға мәжбүр болған.
Араға төрт жыл өтсе де, осы бағыттағы бақылау және әділ бөлу жүйесі өзгеріссіз қалды. Бұл — схеманың әлі де жалғасуы мүмкін екенін көрсетеді.
Қолдау емес, баю құралына айналған бағдарлама
Фермерлерге арналған дизель отыны арнайы операторлар арқылы үлестіріледі. Бұл операторларды ашық конкурссыз, аудан әкімдіктері жолдаған тізімдерге сүйене отырып, облыс әкімінің орынбасары тағайындаған. Таңдау критерийлері, неге дәл сол компаниялардың таңдалғаны жайлы ешқандай құжат болмаған.
Нәтижесінде, операторлар қатарында билікке жақын құрылымдар пайда болып, нағыз ауыл еңбеккерлері бұл бағдарламадан тыс қалған.
«Бюрократиялық карусель» және жауапсыз әкімдіктер
«PetroRetail» ЖШС 2020 жылы Жарқайың ауданында бағдарламаға қатысу үшін өтінім бергенімен, аудандық әкімдік «бұл біздің құзыретімізге кірмейді» деп облысқа сілтейді. Ал облыс әкімдігі «операторларды аудан бекітеді» деп кері қайтарады.
Сандықтау ауданында орналасқан «Каз-Шер и Компания» ЖШС өтінімі мүлде қаралмай, жауапсыз қалған. Атбасар ауданындағы фермерлер де іріктеу процесінің жабық және әділетсіз екенін прокуратураға ашық мәлімдеген.
Фермерлер білмеген тізімдер
12 ауданның әкімдіктері фермерлерден өтінім жинаудың орнына ресми статистикаға сүйеніп, өздері тізім жасаған. Бұл — бағдарламаға қатысушылардың көпшілігі оны білмеген деген сөз.
Степногор қаласы — бұл схеманың классикалық мысалы. 15 шаруашылыққа 130 тонна дизель бөлінді дегенмен, тек екі шаруашылық 13 тонна ғана алған, ал қалған 117 тонна операторда қалған. Бұл оператор мемлекеттік бағада алған отынды нарыққа жоғары бағамен сатып, мол пайда тапқан.
Ірі фермер – хабарсыз, ал колледждер – алушылар қатарында
Аймақта ең көп жер өңдеген 1350 гектарлық "Ақбай Мермұхан" ЖШС директоры тіпті мұндай бағдарлама бар екенін білмеген. Ол дизель отынын толық нарықтық бағамен сатып алып келген.
Ал кейбір агротехникалық колледждер жеңілдікпен дизель алған. Олардың далаларында өндірілген өнім тек ішкі қажеттіліктерге жұмсалған, яғни нарыққа шықпаған. Бұл — мемлекеттік көмектің мақсатына сай пайдаланылмағанын көрсетеді.
185 миллион теңге – көлеңкелі пайда
Прокуратура дерегінше, бағдарлама шеңберінде бөлінген 813 шаруашылықтың басым бөлігі отынды мүлде алмаған. Ал операторларда 3487 тонна дизель қалып қойған. Бұл көлем 185 миллион теңгеден аса пайда әкелуі мүмкін еді, егер ол дизель нарықта сатылса — ал ол сатылғаны әбден ықтимал.
Ауыл шаруашылығы министрлігі – бақылаудан тыс
Министрлік бағдарламаның концепциясын әзірлегенімен, оның орындалуын бақылау жауапкершілігінен шет қалған. Ал облыстық және аудандық деңгейдегі әкімдіктер бұл сәтті пайда көзіне айналдырған.
Атқарушы билік бағдарламаны іске қосу арқылы саяси ұпай жинаса, жергілікті әкімдер қолдауға қолжетімділікті сатып, операторлар пайда тауып отыр. Ал жеңілдікті нақты сезінуі тиіс ауыл кәсіпкерлері – ең көп зардап шеккен тарап.
Жүйелік мәселе – тек Ақмола облысында емес
Бұл – айсбергтің тек төбесі. Мұндай тәжірибе елдің басқа өңірлерінде де қайталануы мүмкін. Бірнеше жылдан бері ФБРК редакциясы бұл мәселені әртүрлі қырынан көтеріп келеді – жер ресурстарын басқарудағы келеңсіздіктерден бастап, экология мен қалдықтарды бақылау саласына дейін.
